“Вештица” од Венко Андоновски – книжевност која освојува региони
Кога љубовта блеснува во својата најчиста форма, нема препреки кои можат да и застанат на патот чија крајна цел е исполнување на амбициите. Желба, родена од сосема случајно преслушување на македонска песна, жестоко се спротивставува на сите бариери, гранични и јазични, до нивно покорување под налетот на ентузијазмот, упорноста, истрајноста, страста и посветеноста.
Мери Аврамовиќ, професор по српски јазик и книжевност, е наш денешен соговорник. Со академско достигнување магистер се стекнала преку одбрана на магистерска тема “Вештица” од Венко Андоновски. Интересен и инспиративен вљубеник во македонскиот јазик и македонската книжевност, Мери едноставно плени со страста и занесот со кои зборува за Македонија.
Елементал: Која е Мери Аврамовиќ?
Мери: Пред да се претставам, би сакала да го поздравам Елементал и да изразам длабока благодарност што искажавте интерес за мојата работа. Имам голема почит за вашата работа, која опфаќа широко културно поле.
Мери Аврамовиќ (1988) по професија е магистер по хуманистички науки, вработена како наставник по српски јазик и литература во мало рурално училиште во Република Српска (БиХ). Покрај мојата професија, јас сум голем вљубеник и неизлечив романтичар кога станува збор за Македонија, македонскиот јазик и литература, мелодична македонска музика и македонската култура воопшто.
Кога станува збор за Македонија, јас сум голем ентузијаст. Се заљубив во Македонија преку музика на 16 години, и таа љубов трае половина од мојот живот. Иако никогаш не сум бил во Македонија, нити имам некој таму, неформално се чувствувам и често се декларирам како „Македонка во душа“.
Елементал: Што знаете за Македонија?
Мери: Оваа прекрасна земја преплавена со сонце е мојата голема и неисполнета љубов. Покрај богатиот културно-историски аспект, убавата традиција и бескрајната географска убавина, особено би сакала да ја истакнам македонската музика. Кога првпат слушнав македонска песна на ТВ во 2003 или 2004 година, кога немаше интернет и компјутер, бев свесна дека тоа е „љубов на прв слух“, иако не можев ни да претпоставам дека таа љубов ќе ме одведе вака далеку. За мене Македонија е земја на сонце, земја на љубов, песна и прекрасни луѓе.
Елементал: Кои се мотивите поради кои се зафативте со македонскиот роман?
Мери: Мотивите на мојот ангажман околу македонскиот роман лежат во мојата младешка неисполнета желба да го изучувам македонскиот јазик и желбата да се занимавам со научна работа, што, претпоставувам, ќе ги забележите преку понатамошниот тек на ова интервју.
Елементал: Кое е Ваше прво прочитано дело од македонски автор?
Мери: Општо земено, првото дело што го прочитав од македонски автор беше „Везилка“ од Блаже Конески, уште во средношколските денови. Првото прочитано дело на Венко Андоновски е „Вештица“, во 2013 година. Покрај „Вештица“, ги читав и „Папокот на светот“ и „Азбука за непослушните“. Морам да нагласам дека е многу тешко да се добие роман од Венко Андоновски, но и дела на други македонски писатели, во БиХ.
Елементал: Што ве привлече да ја изберете „Вештица“ да биде ваш романескен сателит според кој ќе го скроите магистерскиот труд? Кои критериуми ја издвоија книгата од останатата книжевност?
Мери: Моето внимание првично го привлекоа македонските цитати од овој роман, на кои налетав на Интернет. За секој што има малку повеќе искуство во читање и го има прочитано овој врвен роман, доволно е да каже само „Вештица“.
Романот е исклучително комплексен, чија композиција на прв поглед изгледа целосно разбиена. Ако на тоа го додадеме (совршено изгубениот) хронотоп и полемика со многу писатели, филозофи и други историски личности, и самата интертекстуалност, со грст мотиви, чиста љубов, интриги и историски факти, „Вештица“ несомнено се истакнува како најголемиот и најсјајниот бисер кој долго време бил скриен некаде во најмрачните и неоткриени длабочини, а потоа одеднаш дојде во наши раце.
Елементал: На Вашиот факултет нема оддел за македонска книжевност, што во случајов значи дека романот “Вештица” го третирале како светска книжевност. Љубопитна сум за реакцијата на професорите кои требаше да ја одобрат, односно ја одобриле Вашата тема за одбрана на магистерски труд. Дали творештвото на нашиот ценет професор Венко Андоновски е толку актуелно и истражено во Вашата земја, па лесно беше да Ви се одобри одбраната, или вашето самоиницијативно и темелно истражување на оваа тема и кај нив предизвика љубопитност и интерес за потемелна и поопсежна студија?
Мери: За жал, нема оддел за македонски јазик и литература никаде во БиХ или во Србија. На Филолошкиот факултет, Универзитетот во Бања Лука, почитуваниот проф. Д -р Саша Шмуља ми предаваше Компаративно проучување на јужнословенските книжевности во првиот циклус на студии, а во вториот циклус на студии тој требаше да биде мојот ментор, така што „Вештица“ првично требаше да се „третира“ од аголот на интертекстуалноста. Поради промена на околностите, проф. д -р Саша Шмуља ме упати кај голем професионалец, почитуваната проф. Д -р Сања Мацура, која им пристапува на научните дела од аголот на книжевната теорија.
Одобрување за истражување на работата на почитуваниот проф. д -р Венко Андоновски го добив без проблеми, под услов да се занимавам со поетиката на самиот роман. На самото одобрување најмногу влијаеше мојата упорност, која изби од огромна желба и љубов академски да се остварам во областа на македонската литература кога ми се укажа можноста.
Мојот магистерски труд е првото академско дело за Венко Андоновски во БиХ и во Србија. На самата одбрана, почитуваната проф. Д -р Сања Мачура, заедно со другите членови на комисијата, заклучија дека откриле „еден голем писател“ и ме поддржа да продолжам да го проучувам делото на Венко Андоновски. Би сакал да се заблагодарам на проф. Д -р Сања Мацура за довербата и трпението, разбирањето и несебичната поддршка што ми ја пружи за време на ова „патување“.
Елементал: „Вештица“ имплементира повеќе начела во еден книжевен скелет, поткрепен од стилски изградено евидентно дело: црковните обреди и доктрини, догмата, стравот и женското угнетување, кое се чини сѐ уште, пет векови по случувањата во романот, не престанало да ги прогонува жените. Но дали ваквиот превој и силна нарација се единствените нагласени точки кои го заробуваат читателот?
Мери: Неискусен читател може да ја сфати „Вештица“ како роман за прогонството на жените, што е навистина силен наратив. Сепак, нескромно кажано, читателот треба да има големо искуство во читање за да ја разбере „Вештица“.
Читајќи ја „Вештица“, можеме да забележиме се она што нараторот ни кажува уште на почетокот, каде што ни најавува дека постојано ќе нè вознемирува со намера да го забележиме како човек од крв и месо, како човек кој има душа, бидејќи за да разбереме сe што ни е кажано, треба да ја „прочитаме душата на оној што го пишува романот“. Многу работи во „Вештица“ го окупираат читателот, па дури и фактот дека читателот е ставен во улога на имплицитен читател кој е подложен на илузија дека може да учествува во создавањето на овој роман „во сурова состојба”, а не е свесен дека учеството не е лесно, како што изгледа на прв поглед.
Елементал: Според кои параметри треба да се раководи еден книжевник за да ја определи вредноста на делото, имајќи предвид дека секоја книга е засебно ремек-дело, естетика, уметнички изблик?
Мери: Кога станува збор за Венко Андоновски како писател, навистина мислам дека читателот мора да биде неискусен за да не му се допадне делото, и тоа само на субјективно ниво. Видете, на пример, во „Вештица“, каде што во дискурзивниот тек, предвидена е перцепцијата на романот како од стручната критика, така и од публиката. Кога писателот е свесен дека „се е веќе кажано“, но и кога е свесен за својот талент, испреплетен со богато искуство, не можете да не се добие ремек-дело во вистинска смисла на зборот. Во оваа свесност на писателот, меѓу другото, може да се отсликаат параметрите за одредување на вредноста на книжевното дело.
Елементал: Постојат ли „лоши книги“ и поради што би ги класифицирале како такви?
Мери: Со оглед на тоа што денес секој што има малку повеќе пари може да објавува книги, постои голема можност да постојат „лоши книги“. Сепак, убавината е секогаш во очите на посматрачот. Она што мене ми е убаво не мора дека е убаво и за некој друг, и обратно. Ако вие, како вешт ткајач, вплете квалитет во убавината и сето тоа го обликувате со вашиот писателски калап, тогаш не можете да погрешите. Сепак, најлесно е да се критикува писателот, што, меѓу другото, ни беше посочено во „Вештица“. Додека не се обидам себеси како сериозен писател, не би правела класификација „лоши книги“.
Елементал: Колку балканската книжевност е преведена и застапена под етикетата „светска литература“? Дали лесно се наоѓа роман на еден македонски или босански автор во, да карикираме, Њујоркшка книжарница?
Мери: Тешко е да се каже до кој степен. На пример, можете да најдете кој било роман од Пауло Коељо (еден од моите омилени писатели) во речиси секоја земја на речиси секој јазик. Од друга страна, кога ја барав „Вештица“ на Венко Андоновски во 2013 година, не можев да ја најдам ни во Белград. Во Бања Лука, во позната книжарница, на мое лично барање добив приватен телефонски број на издавачот, па на тој начин ја најдов книгата. Тешко е да се најде македонска литература во БиХ, што е многу тажно со оглед на тоа што до неодамна бевме една земја. Ако го земете предвид фактот дека Венко Андоновски е успешен писател преведен на многу јазици, тогаш некако сте уште потажни што таквата литература не е многу лесно достапна за пошироката читателска публика.
Елементал: Зошто „Вештица“ е вонсериска книга, која несомнено, но скромно би ја епитетирале како „роман кој останува во наследство на идните генерации“?
Мери: Најтешко е да се одговори на ова прашање. Толку многу останува недокажано во мојот магистерски труд. Одредени делови од работата беа коригирани, бидејќи сепак морав да ја скријам еуфоријата што конечно ја добив долгоочекуваната можност и акцентот го ставив на сериозна академска работа. Знаете и сами, најтешко е да ги разделите субјективноста и објективноста, особено кога сакате нешто со целото свое битие и свесни сте дека она што го сакате е со исклучителен квалитет.
Мене, за да го разберам романот, многу ми помогна тоа што успеав да стапам во контакт со почитуваниот Венко Андоновски. Замислете го моето изненадување кога го добив неговиот одговор! Некој кој котира високо во академските кругови и кој е со многу обврски, наоѓа време за неколку мејлови и ми одговара на наједноставен начин, како да сме стари познаници. Тоа ви кажува многу за Венко Андоновски, кој го напиша ова извонредно наследство.
„Вештица“ е роман што се чита со душа. Преку ова интервју, открив многу за „Вештица“. Ако некој не го прочитал, не е доцна за прво читање. Иако, не е доцна за ни за петто, седмо, десетто читање на овој роман, на кое секогаш ќе се враќате, гарантирам. „Вештица“ е исклучително страстен и огнен роман, а „огнот е љубов … колку повеќе ја даваш, толку повеќе ја имаш“.
