Жарко Кујунџиски

Роман на годината од авторска перспектива

Дека на уметничките пориви на македонските автори не влијаат никакви неприлики, доказ е импозантната бројка од 41 апликација за наградата Роман на годината која годинава се одржува по 22ри пат. Оваа престижна манифестација, што ја доделува Фондацијата за унапредување и промоција на културни вредности „Славко Јаневски“,  е од огромно значење за македонската книжевност и поттик за очигледната експанзија на литературното творештво кое сигурни чекори кон позицијата почесно место во културата.

Во исчекување на објава на победникот, а поаѓајќи од максимата дека субјективноста е најверниот раскажувач на суштината, петтемина финалисти во трката за „Роман на годината“ 2020, за Елементал го опишуваат секој својот роман со три реченици, така носејќи ја поблиску до нас својата лична есенција.

1. Билјана С. Црвенковска- „Куќа над брановите“ (Издавач: Чудна шума)

„Куќа над брановите“ е апокалиптичен роман во кој централниот лик – Бела, живее целосно изолиран живот на осамен остров среде Океанот, додека светот околу неа е опустошуван од разорни бури како резултат на климатски промени и бројни пандемии. Поминувајќи години отсечена од светот, Бела се соочува со сеништата од минатото кои ја населуваат куќата над брановите, откривајќи работи за себе што не ги знаела претходно или, пак, тие биле закопани длабоко во нејзината поствест.

„Куќа над брановите“ може да се каже дека е роман за изумирањето на човечкиот род, или пак роман за крајот на светот, па дури и роман за нов почеток, но, како што се спомнува во него – тој пред сѐ е роман за љубовта…

2. Жарко Кујунџиски- „Сфинга на гневот“ (Издавач: Антолог)

Eден човек на кој книгите му се единствен начин на живот. И еден човек чии книги го исполнуваат животот со вистинска смисла. Дали постои временско-просторна точка во која сите нивни патишта може судбински да се спојат?

3. Владимир Јанкoвски- „Скриени желби, немирни патувања“ (Издавач: Антолог)

„Скриени желби, немирни патувања“ е роман во кој преку вкрстувањето на приказните на педесетина луѓе од различни географски точки на планетата со приказните на четири луѓе од Скопје се истражува идеја за поврзаноста и симултаноста на човечкото искуство во еден миг на различни простори. Романот го сочинуваат три основни оски: љубовната приказна на млад брачен пар, приказната за музичар кој се бори за успех во светот на класичната музика и приказната за успешен деловен човек чиј внатрешен и надворешен свет на моменти наликува на емотивен ролекостер. Сите овие различни човечки судбини се допираат или оддалечуваат една од друга создавајќи еден вид шаренолик мозаик за времето во кое живееме.

4. Петар Андоновски- „Лето во кое те нема“ (Издавач: Или-или)

„ Лето во кое те нема“ е роман за отсуството. Но и роман за осаменоста, траумите и сексуалноста. „ Лето во кое те нема“ е тупаница во стомакот од општеството.

5. Владимир Илиевски-„ Суво мастило“ ( Издавач: Македоника литера)

„Суво мастило“ навидум е историски роман, но во него многу внимателно се посегнува по историските факти, сè со цел книжевната надградба да избие во прв план и да ја прекрие крутата фактографија, едновремено ја поткрепува древната теориска теза дека книжевноста наспроти историјата, цврсто се потпира врз “веројатноста или нужноста”. „Суво мастило“ навидум е биографски роман, во него се поставуваат прашања и се бараат одговори за суштинските нешта кои излегуваат од рамките на едно временски омеѓено човеково битисување. „ Суво мастило“ е роман за еден корисен технички пронајдок, но тој пронајдок е само суптилна алузија за заборавената и изгубена човештина во времето во кое живееме.

автор: Јована Матевска Атанасова

По „Спектатор“ и „Америка“, како и низа поетски збирки и збирки раскази, а познавајќи го развојниот пат на Кујунџиски како автор и издавач изминативе години, одговорно е да се очекува и воопшто не изненадува фактот дека од писателското перо на Кујунџиски ќе дојде мегароман како што е годинашниот „Сфинга на гневот“.

Не е нескромно да се каже дека поновата македонската книжевност речиси и да не познава роман напишан со толкава опсежност во историско-митолошките истражувачки практики, кои, пак, служат како цврст темел за сместување и подигнување на носечката приказна на романот. Оваа база на која стапнуваш уште од првите страници и продолжуваш да се движиш по неа до крајот на романот, те вооружува со сигурност и со доверба да чекориш низ авантурите, мистериите и пресвртите што следуваат понатаму до самата разрешница на околу триста страници неизвесност.

Фаустовската увертира, во булгаковски стил, извесно започнува да води кон денбрауновска мистерија во чија заднина како стожери на дејството се издигаат митолошките загатки на сфингите и нивната сеприсутност во историскиот концепт на Римското Царство, и она што можеби му е помалку познато на читателот, нивната улога за време на владеењето на императорот Диоклецијан.

Вториот историски слој на романот, кој пак Кујунџиски многу вешто го поврзува со претходниот во Сплит и Хрватска, се браќата Миладиновци, нивниот зборник и легендарната поема на Константин, Т`га за југ, чија историска, фактичка, но на моменти и метафизичка даденост совршено се вклопува во приказната и помага во зачинување на интригата што авторот ја крие сè до крајот на романот.

А главниот лик, издавачот Лазар, сопственик на водечката, но сега веќе во фаза на згаснување, издавачка куќа „Веда“, ендемичен вид и занесеник по книги, како што авторот го опишува уште во првите страници, станува Роберт Лангдон на овие простори, избраниот да тргне и читајќи ги знаците на патот со непоколеблива одлучност да ја реши загатката. Но загатката, пред да се одгатне, треба да се загатне. Лазар честопати вешто, но напати и несмасно ги премостува препреките и самиот несвесно ја обликува загатката, фиксирајќи го ракописот на необјавениот роман на исчезнатиот автор во главата. Идејата за ракописот е толку примамлива што сама по себе се обликува и како скриено богатство те влече, те привлекува и не ти дава да се вратиш назад во здодевната реалност.

И кругот се затвора. Ѓаволот на крајот мора да си дојде по своето, како што е секаде во приказните, во легендите, па и во животот ако сакате. Ама, ако тргнеме по онаа изрека дека секој крај е нов почеток и ако веќе си извлекол жива глава од една, на ред те чека нова авантура, зошто да не?! Зошто не би го виделе Лазар Отадески набрзо во нова авантура? Но не пред да се појави и одигра на филмското платно.

автор: Елена Конеска-Светиева