АЗБУКА НА ЏЕЗОТ

Ј – Јанг Лестер (27 Август 1909 – 15 Март 1959) Американски тенор саксофонист кој се појавил на џез сцената во Казас Сити во 1930. Со импровизациите обезбедил основа за соло интерпретацијата во модерниот џез.  Неговиот лесен тон, во кој преовладувалo бавно вибрато, со ритмичко чувство и порелаксирано темпо и логични и освежувачки мелодии бил во контраст со дотогаш прифатениот темен и тежок стил.

Неговиот стил бил омилен меѓу модерните џез фигури како Чарли Паркер, Стен Ѓец и Џон Колтрејн. Голем дел од „кул“ стилот на Западниот брег бил директен производ на пристапот на Лестер Јанг, многу саксофонисти свиреле по негов пример. Тој бил толку важен што пејачката Били Холидеј го нарекла претседател на тенорските саксофонисти, а потоа бил познат и како Прес (или През). Неговите најпознати настапи вклучуваат Taxi War Dance,” “D.B. Blues,” и “Lester Leaps In.”

К – Крал Дајана (16 Ноември 1964 -) Канадска џез музичарка која постигна планетарен успех со нејзиниот лесен, неизнуден алт и свирење на пијано на албумот All for You, посветен на Нет Кинг Кол, со кој се задржа на листата на бестселери повеќе од една година.

Подоцнежните албуми вклучуваат The Look of Love (2001) и концертната снимка Live in Paris (2002). Има добиено Греми за најдобар џез вокален албум за The Girl in the Other Room (2004) на кој за прв пат објавува некои свои композиции, како и песни напишани од Британскиот кантавтор Елвис Костело за кого се омажила во 2003 година. Повремено се појавувала на филм или телевизија и впечатливо ја има изведено песната на Кол Портер “Just One of Those Things” во филмот De-Lovely (2004) посветен на животот на Портер.

Л – Ли Пеги (26 Мај, 1920 – 21 Јануари 2002) пејачка и  текстописец, позната по примамливиот, нежно хаскиран глас и резервираниот стил. За време на тинејџерските години професионалн пеела на радио станицата Фарго, каде го добила препознатливото естрадно име. Големиот пробив на музичката сцена се случил откако Бени Гудман ја слушнал како пее во Чикаго и ја ангажирал како вокалист за неговиот бенд. Нејзиниот стил на пеење може да се слушне на снмките како “I Got It Bad (And That Ain’t Good)” и “Winter Weather”, а со “Why Don’t You Do Right?” (1943) Ли го имала првиот голем хит.

Во долгогодишната музичка кариера соработувала со Мел Торме, Вуди Херман, Дјук Елингтон, Нелсон Ридл, Бени Картер, Дејв Барбор (со кој била во брак). Значаен успех на топ листите постигнале “It’s a Good Day,” “I Don’t Know Enough About You,” “Everything Is Movin’ Too Fast,”“Mañana,” “Lover”. До денес е препознатлива по изведбата на “Fever” во мамбо аранжман на Гордон Џенкинс, каде нејзината заводлива вокална интерпретација е со единствена музичка подршка од тапани, бас и пуцкетање со прсти. Таа работела на музички теми за неколку филмови, а со Сони Бурк соработувале на целосниот саундтрак за аминираниот филм од продукцијата на Волт Дизни Lady and the Tramp (1955), каде Ли го позајмила гласот и на неколку цртани ликови.  

Нејзината кариера бележи и актерски ангажмани, за нејзината драматична изведба во  The Jazz Singer (1952) добила и номинација за Оскар за најдобра споредна женска улога. Богатата повеќедецениска кариера ја завршила со својот последен албум Moments Like This, снимен во 1992.

автор: МАНА

Ѕ – Ѕилеспи Дизи (21 октомври 1917- 6 јануари 1993) американски џез трубач, композитор и водач на бенд, кој беше еден од најзначајните фигури на движењето bebop.

Таткото на Гилеспи го запознал својот син со основите на неколку инструменти. Откако  починал во 1927 година, Ѕилеспи научил да свири и труба и тромбон; две години се школувал на Институтот Лауринбург во Северна Каролина, каде свирел во бендот и одел на часови по музика. Неговата прва професионална работа била во групата на Френки Ферфакс во Филаделфија; неговиот ран стил ги покажа силните влијанија на неговиот идол, трубачот Рој Елдриџ. Во 1937 година бил ангажиран за позицијата на Елдриџ во оркестарот Теди Хил и го направил своето деби за снимање на верзијата на Хил за „Кинг Портер Стомп“.

Кон крајот на 30-тите и раните 40-ти, Ѕилеспи свирел  во голем број бендови, вклучувајќи ги и оние предводени од Каб Каловеј, Ела Фицџералд, Ерл Хајнс, Дјук Елингтон и Били Екстин. Тој исто така учествувал на многу џем сесии во Минтон Плејхаус. Во 1944 година, првата сесија за снимање на bebop ја вклучувала „Woody’ n ’You“ на Ѕилеспи, а  на крајот на краиштата, Чарли Паркер и Ѕилеспи се сметале за основачи на движењето bebop; двајцата работеле заедно во неколку мали групи во 40-тите и раните 50-ти. Иако Паркер бил лесно иритиран од лудориите на сцената на Гилеспи, нивната музичка врска се чинела дека има влијание од нивното лично познанство, а нивните соло изведби биле инвентивни и инспиративни. Иако неговиот најиновативен период завршил до крајот на 1950-тите, Ѕилеспи продолжил да настапува на највисоко ниво. Во текот на 70-тите години на минатиот век, тој снимал со големи бендови, мали групи и дуети (со музичари како Оскар Петерсон и Гроф Беси) кои се рангирани меѓу неговите најдобри дела. Како активен музички амбасадор, Ѕилеспи водел неколку странски турнеи спонзорирани од Стејт департментот на САД и широко го обиколуваше светот, споделувајќи го своето знаење со помладите музичари. За време на неговите последни неколку години, тој беше водач на Оркестарот на Обединетите нации, на кој учествувале штитеници на Ѕилеспи како Пакито Д’Ривера и Артуро Сандовал.

И – Игор Стравински (5 Јуни 1882 – 6 Април 1971) е Руски композитор, чие дело има револуционерно влијание врз музичката мисла и чувствителност непосредно пред и по Првата светска војна, и чии композиции останаа камен-темелник на модернизмот. Тој бил  почестен со Златниот медал на Кралската филхармонија во 1954 година и наградата Wihuri Sibelius во 1963 година. Татко му бил еден од водечките руски оперски басови во неговото време, а мешавината на музичката, театарската и литературната сфера во семејството Стравински имала трајно влијание врз композиторот.

Премиерата на „Огнена птица“ во Париската опера, на 25 јуни 1910 година, имала блескав успех и го направила Стравински познат преку ноќ, означувајќи го како еден од најнадарените композитори од помладата генерација . Ова дело покажува колку тој целосно го асимилирал раскошниот романтизам и оркестарската палета. „Огнена птица“ беше првата од низата спектакуларни соработки помеѓу Стравински и компанијата на Дијагилев. Следната година се случила премиерата на балетот Петрушка, со Васлав Нижински . Во меѓувреме, Стравински ја замислил идејата да напише еден вид симфониски пагански ритуал. Резултатот бил  Обредот на пролетта (Le Sacre du printemps/The rite of spring), чие компонирање траело две години (1911–13). Првата изведба на „Обредот на пролетта“ на Театарот на Шанзелизе на 29 мај 1913 година го предизвикала еден од најпознатите немири во историјата на музичкиот театар. Поттикнати од невообичаената и сугестивна кореографија на Нижински и креативната и смела музика на Стравински, публиката навивала, протестирала и се расправала меѓусебно за време на изведбата, создавајќи толку врева што танчерите не можеле да го слушнат оркестарот. Оваа високо оригинална композиција, со своите смели ритми и нерешени дисонанси, била рана модернистичка одредница. Од овој момент, Стравински бил познат како „композиторот на обредот на пролетта“ и деструктивен модернист пар екселанс. Тој се повеќе оддалечувал од ваквите пост-романтични екстраваганци, а светските настани во следните неколку години само го забрзале тој процес. Ангажманот на Стравински со џезот датира од последните години на Првата светска војна, а најголемите дела инспирирани од џезот од тој период се L’histoire du soldat, Ragtime за единаесет инструменти и Piano-Rag-Music. Иако во неговата музика може да се најдат траги на џез елементи, особено блуз и буги-вуги, во текот на 1920-тите и 1930-тите, во Ebony Concerto, Стравински вметнал елементи карактеристични на џезот во композиција која ќе има далекусежни размери. Стравински објаснува дека неговиот наслов не се однесува на кларинет, како што може да се претпостави, туку на Африка, затоа штоџез-изведувачите на кои во тоа време најмногу им се восхитувал биле Арт Тетум, Чарли Паркер и гитаристот Чарлс Кристијан, а блузот го доживувал како ,,Африканската култура во мене”.

автор: МАНА

Ѓ – Ѓец Стан (Стенли) (2 Февруари 1927 – 6 Јуни 1991) тенор саксофонист, можеби најпознатиот музичар од “cool school” на џезот, забележлив по мекиот, но буен тонски израз.

Е – Ела (Џејн) Фицџералд (25 Април 1917 – 15 Јуни 1996) Американска џез пејачка која станала светски позната по широкиот опсег на и ретката сладост на гласот. Таа станала меѓународна легенда за време на нејзината шестдецениска музичка кариера.     

Ж – Жаќе Илинои (31 Октомври 1922 – 22 Јули 2004) Американски џезер кој извршил големо влијание на подоцнежните генерации на ритам и блуз саксофонистите. Тој свирел соло партии на саксофон, карактеризирани со ударачки и врескачки призвук на основните тонови и агресивни, екстровертни соло изведби, но свирел и балади преку мелодичен начин на свирење. Неговите два рефрени на снимањето на „Летечкиот дом“ на Лионел Хамптон (1942) се најимитираните соло партии на деценијата..

З – Завинул Џо (7 Јули 1932 – 11 Септември 2007) Австриски џез музичар, композитор и клавијатурист во џез-рок групата Weather Report и Zawinul Syndicate каде експериментирал со електронските инструменти и Афричките и Латино ритми. Бил успешен џез пијанист во Европа пред да се пресели во САД, каде бил забележан како дел од квинтетот на Кенонбол Едерли и го компонирал големиот хит на Едерли “Mercy, Mercy, Mercy” во 1967. Завинул свирел електрично пијано на пионерските fusion албуми на Мајлс Дејвис – I Sing the Body Electric, Heavy Weather, добитникот на Греми во 1979 – 8:30.  Во своите подоцнежни години управувал со ноќен клуб во Виена.

aвтор: МАНА

В – Вотерс Етел (31 Октомври 1896/1900 – 1 Септември 1977) Американска блуз и џез пејачка и драмска актерка, чиешто препознатливо пеење, базирано на традицијата на блузот се одликува со полн глас, широк опсег и бавно вибрато. Вотерс пораснала во екстремна сиромаштија и за прв пат се омажила на 12-годишна возраст, додека сè уште одела во манастирско училиште.

На 17 години, претставувајќи се како „Sweet Mama Stringbean“, Вотерс пеела професионално во Балтимор, Мериленд. Токму таму станала првата жена што го отпеала класикот “St. Louis Blues”на сцената. По преселувањето во Њујорк нејзиниот професионален подем бил брз, а веже во 1925 година се појавила во Клубот за плантажи во Харлем, настап кој ја вивнал директно на сцената на Бродвеј.

Во 1927 година, Вотерс се појавила во Африкана, а во 1930 година таа повторно застанала на сцената на Бродвеј во Blackbirds, оживување на популарниот мјузикл од 1924 година, а следната година глумеше во Рапсодија во црно. Во 1933 година, Вотерс се појавила со Мерилин Милер во мјузиклот на Ирвинг Берлин, „As Thousands Cheer “. Изведба на „Heat Wave“ трајно се поврза со  Ватерс, која важи за една од најголемите блуз-пејачка со голем број на настапи и соработки со џез-великани како Дјук Елингтон и Бени Гудман. Неколку композитори напишале песни специјално за неа, а таа особено се поистоветува со „Дина“ и „Бурно време“.

Филмовите во кои настапувала  Вотерс се Каиро (1942) ,Пинки (1949) за кој имала номинација за Оскар; и „The Sound and the Fury “ (1959). Нејзината автобиографија  His Eye Is on the Sparrow (1951) станала бестселер.

Г – Гудман Бени или Бенџамин Дејвид Гудман (30 Мај 1909 – 13 Јуни 1986) Американски џез музичар и виртуоз на кларинет. “Кралот на свингот” бил  комплексна личност, чиешто неуморно барање на музичкото совршенство се огледува и во неговиот пристап кон музиката.   

Д – Дјук Елингтон (29 Април 1899 – 24 Мај 1974) Американски пијанист кој бил најголемиот џез композитор и фронтмен во неговото време. Еден од творците на биг-бенд џезот,  го предводел својот бенд повеќе од половина век, компонирал илјадници композиции и го создал препознатливиот ансамбловски звук во џезот и западната музика, воопшто.

автор: МАНА

А – Армстронг Луис, Б – Бејкер Чет

Азбуката на џезот е начин да се оддаде почит кон великаните на светската џез сцена, а истовремено да се запознаат помладите генерации со повеќе и помалку  познатите  имиња на џезот. Изборот на музичари е личен, а бројот триесет и еден го следи бројот на букви во официјалното и единствено писмо на македонски јазик – Македонската азбука.

На песната и јазикот, нотите и звуците кои од памтивек се користеле да се артикулираат заедништвото и конфликтот, иронијата и пародијата и вечните прашања на љубовта и слободата им ја посветуваме оваа Азбука на џезот, која ќе ја објавуваме во делови.

А – Армстронг Луис, познат и како Сачмо (4 Август 1901 – 6 Јули 1971) Амстронг бил повеќе од голем трубач, тој водел и повеќе џез бендови, бил и пејач, солист, филмска ѕвезда и комичар. Многу често го освојувал на пазарот на популарноста со снимки на кои шармантно ја збогатувал автентичната џез изведба со својот заразен хумор. И покрај разноврсниот уметнички израз, најголемото влијание го имал врз еволуцијата на џезот, кој на почетокот на неговата кариера веќе бил популарен музички жанр. Со својата голема чувствителност, техника и капацитет да изрази емоции, Амстронг не само што го обезбедил опстанокот на џезот, туку извршил влијание на популарната музика воопшто.

Армстронг се појавил во филмови како Високо општество (1956) заедно со Бинг Крозби, Грејс Кели и Френк Синатра и Здраво, Доли! (1969) во главната улога Барба Стрејсенд. Тој добил многу признанија, вклучувајќи три номинации за Греми награди.

Б – Бејкер Чет или Чесни Хенри Бејкер (23 Декември 1929 – 13 Мај 1988) Американски џез трубач и вокалист препознатлив по обичен и кревок тон на свирење и пеење. По долгите години борба со дрогата, во седумдесетите години на минатиот век,  Чет Бејкер направил голем камбек на џез сцената. И покрај тоа што борбата со зависностите оставила траг на неговиот глас, кој станал несигурен и груб, сепак свирењето на труба го постигнало врвот за време на последната декада од неговиот живот. Со буквален пад од “врвот” (прозорецот на хотелска соба во Амстердам) завршува и животот на  “Оној, кој како да имаше крилја”. Во џез историјата остнува како култна фигура чија што борба со зависноста од дрога и многубројните љубовни врски ја намалиле кариерата која ветувала многу.

автор: МАНА