Bookstar

Tag.

Кристина Гавран : Преселбата е тема на која постојано се навраќам во пишувањето

Кристина Гавран : Преселбата е тема на која постојано се навраќам во пишувањето

Исправена пред предизвикот да создаде роман што ќе биде своевидно свето женско писмо, Кристина Гавран ја започнува својата писателска кариера со книжевна кулминација. Романот-каскада, каде приказните прелеваат од една во друга, беше вистински погодок, особено кога би се зело во предвид, дека „Гитара од палисандер“ е нејзино првенче. Жените се постојано распнати помеѓу улогите за кои од нив се очекува да ги одиграат беспрекорно и по секоја цена, често судрени со суровиот и сексистички навиен свет, експлоатирани во целите и деградирани од одредени општествени вредности. „Гитара од палисандер“ ги опфаќа сите догми и стереотипи на жената низ вековите, иако Кристина Гавран е млада писателка, нејзиниот ракопис шири бескрајни годови на палисандрово дрво, и се чини успева да собере илјадници години еманципација во само 208 страници. 

Петте ликови се одраз на палисандровата гитара, нежни и страсни, исполнети со мирисите на животот и скапоцени. Аша е семката на приказната, Роза е коренот, Сиротица е стеблото, Габриела е гранката, Петра е листот, а Кристина Гавран плодот на книжевното изртување. Овој женски квинтет под диригентската палка на Кристина Гавран ги буди заспаните сетила, таа виртуозно го отвора секое поглавје наметнувајќи музичко дело отсвирено од жена, на таков начин сугерирајќи дека мракот од репресивната девалоризација на жената е минато. Низ светогледот на жените што од памтивек биле зачетнички на живот, лулка во која се создал басенот на Земјата, утроба што е единственото безбедно засолниште од непромисленоста и бизарноста на планетарната суровина, луѓето, Кристина Гавран раѓа едно дело што ќе ги прескокне препреките на времето колку и родовата аристократија фракционо да стагнира, со стремеж светските разлики да се израмнат до незначителност. Дотогаш, жената останува вечна и неопходна, бел дроб, како и дрвото на Земјата, без кое дишењето би било само спореден процес на смртта.

Како една од учесничките на овогодинешното, осмо по ред, издание на Boostar фестивалот за европска литература, на големо очекување од читателите, Кристина Гавран ги сподели своите гледишта за пишувањето, идејата зад нејзиниот роман, но и идните планови, непосредно пред излегувањето на нејзиниот втор роман “Помеѓу”.

Елементал: „Гитара од палисандер“ е книга која беше пресвртница за многу читателки во Македонија. Романот е силен и расонувачки како еспресо, напишан за да ги отвори очите веднаш после читањето. Која беше вашата инспирација за книгата?

Запознав многу жени за време на Bookstar фестивалот кои ми пристапија и ми кажаа дека мојот роман имал големо влијание врз нив.  Почестена сум да ги запознаам сите овие жени и да разговарам со нив. Знам дека жените се силни, моќни, подготвени да направат тешки избори. Бев инспирирана од многу такви силни жени во мојот живот, но исто така, од народните приказни, бајките и митологијата (пред Дизни да има шанса да ги уништи).

Елементал: Палисандерот е познато како дрво што крвари. Романот е раскажан низ пет различни аспекти компресирани во една линија, како компилација од женски гласови, песни за жртвувањето и храброста. Сепак, ова литературно дело во својата срж ги содржи и несаканите стереотипи кои сѐ уште ги прогонуваат жените од сите општествени слоеви. Кажете ни повеќе за процесот на пишување, за метафората зад насловот. Дали имавте намера палисандерот да стане сврзно ткиво на приказната од самиот почеток или идејата дојде на крај, откако ги изградивте карактерите?

Палисандерот е специјално дрво, расти во Индија и има деликатен мирис. Неговото име е сандаловина и се користи во козметиката, како лек, и при изработката на скапи предмети. Инстантно знаев дека мојата гитара мора да биде направена од уникатно дрво кое има посебно значење. Гитарата за мене е репрезентација на жената- нежен, а сепак силен инструмент кој може да поттикне страст, но и да понуди интимност. Но често гледаме дека гитарата е претставена само како женско тело- раскошно, со облини и во рацете на маж. Сакав да го изменам таквиот наратив. Секое поглавје започнува со предлог за музичко парче отсвирено од жена.  Има неверојатни жени кои свират на гитара и се надевам дека читателите ќе ја слушаат музиката додека ја читаат книгата. Да можев, би им испратила и парче сандаловина, да го помирисаат и да им ги разбуди сетилата.

Елементал:  Вашиот стил на пишување е ремек-дело, сте ги зашиле парчињата од романескната сложувалка совршено. Воочливо е влијанието на драматургот во книгите (како што знам, имате диплома во ова поле), нешто што им дава посебна доза на автентичност. Ги водите читателите, како вашите зборови да се приврзани со камера, сите тие светови на Аша, Габриела, Петра, оживуваат како ноти отсвирени на гитара. Ова е, несомнено, најгласната книга за женската еманципација. Што беше главната цел додека ја пишувавте книгата? И дали сега, после објавувањето, сметате дека сте ја постигнале таа цел?

Не мислам дека имав цел, едноставно сакав да раскажам приказна. Пишував за да поттикнам прашања, и за време на пишувањето се прашував: „Дали една жена може да биде артист и мајка?“ Можеби најдобриот одговор што го добив после објавувањето на книгата е дека имав неодложна потреба да раскажам приказни за мајчинството и женственоста. Мојот стил на пишување е структуриран и фрагментиран и притоа ми дозволува да бидам разиграна и креативна. 

Елементал: Нешто за што мора да продискутираме е користењето на поинаков стил и глаголско време во раскажувањето на приказната за Аша, нешто што лично го сметам за брилијантен потег и паметна литературна предигра, затоа што со овој чекор Вие сраснавте поблиску до читателот како писател. Која беше намерата зад необичната игра со зборови? 

Сакам да му се заблагодарам на македонскиот преведувач Владимир Јанковски затоа што беше внимателен додека ја преведуваше книгата, со оглед на тоа дека нималку не е лесно да се преведе хрватскиот ‘аорист’. Тоа е една стара форма на минато време кое никој повеќе не го користи, но тоа е јазикот на кој се раскажани старите народни приказни и токму тој стил ми беше потребен за да ја раскажам приказната на Аша, мудра жена од номадско племе, која е семето на приказната и семето на палисандровата гитара. 

Елементал: Кога би побарале длабоко во себе, што е она што најмногу посакувате да го претворите во книга еден ден? Можеби некоја историска тема или спомен од детството?

Само што го завршив мојот втор роман „Помеѓу“ кој излегува кон крајот на октомври, публикувана од Диспут, во Загреб. Тоа е приказна за миграцијата, преселувањето од Хрватска во Англија, приказна за животот помеѓу култури и јазици. Поради моето лично искуство, преселбата е тема на која постојано се навраќам во пишувањето (на пример, во мојата театарска престава „Пипер и мед“ која гостуваше низ театрите ширум Обединетото Кралство). Не знам дали после овој роман дојдов до заклучок или ќе продолжам да пишувам на истата тема и понатаму.

Елементал: Евидентна е митологијата на старите Словени во некои од приказните, изгледа дека ниту еден писател од Балканот не може да ги избегне античките верувања на своите предци. Дали Ви беше потребно далекусежно пребарување додека ја пишувавте „Гитара од палисандер“, посебно за приказните на Аша и Сиротица, или беше спонтано и идејата дојде природно?

Во времето додека ја пишував „Гитара од палисандер“ го подготвував и докторското истражување на Универзитетот Loughborough за перформансот на раскажување.  Како дел од него, читав народни приказни и истражував како приказните патувале од една земја до друга. Аша е поврзана со индиската митологија, Роза за словенските приказни, Сиротица за германските народни приказни, а Габриела носи доза на шпанска атмосфера. Сепак, сите овие приказни се поврзани и се надополнуваат во финалната приказна, современата Петра. 

Елементал: Дали би можеле да ги поздравите читателите со една реченица на секој лик во книгата, на пример, влегувајќи во чевлите на Аша, Роза, Сиротица, Габриела и Петра? Што секоја од нив ќе им каже на читателите, некакво наравоучение?

Аша би не’ научила на моќта на природата, Роза за излегувањето од општествените норми, Сиротица за одредувањето на своето име и судбина, Габриела за страста, а Петра за тоа како да бидеме храбри во правењето одлуки. Секој лик носи сопствена мудрост и споени тие покажуваат силна солидарност и поврзаност помеѓу жените. 

Подготви: Јована Матевска Атанасова

Што остави зад себе овогодинешното издание на BOOKSTAR?

Што остави зад себе овогодинешното издание на BOOKSTAR?

Книжевноста е гранка која сплотува преку збор. Ја преселува културата преку граници, ја пакува помеѓу корици,  ги пренесува мислите и обичаите на земји во кои човечкото око сѐ уште не допрело, таа е пропаганда којашто истовремено се смета за најсветлиот извор на човечка мудрост, но се случувало, а и се’ уште се случува контроверзните содржини да бидат осудени како злосторства. Без разлика на сѐ, пишаниот збор ги бриши полните линии создадени за да ограничат , да ги забават генијалните умови да претекнат. Книжевноста беше единственото помагало кое во време на пандемијата не го измени својот дискурс, напротив, (о)стана емоционална и морална поддршка на луѓето кои се соочуваа со најтешките мигови од модерното време. Токму оваа чудотворна состојка, направи уште еден преседан, таков што ги урна сомнежите на многумина, на 12 октомври, во време на вакв невреме, ја собра европската книжевна елита во македонската метропола. 

Bookstar годинава беше волшебна мешавина од жанрови кои со меѓусебните интермедијални структури го обединуваат народот. Токму позадинскиот мотив на книжевноста, послужи да се обликува слоганот „Genresis“, генезата на жанрови. Фестивалот заврши, оставајќи зад себе длабока трага во спомените на лојалните и верни читатели кои добија можност да се запознаат и дружат со авторите и притоа да добијат автограми. Но и покрај тоа, Bookstar уште еднаш го потврди своето реноме, отстапувајќи простор на една мантра, поттурната и отуѓена од вртоглавото реално шоу во кое живееме, „потребата за квалитетна книжевност е еднаква на останатите општествени потреби, витален импулс помеѓу инстинктот и егзистенцијалниот каприц. “

Но што е тоа што зад себе го остави седмото издание на Bookstar? Здравата читачка навика.

Честа да го најави и отвори седмото фестивалско издание припадна на австриската писателка Катарина Винклер, која своето претставување на македонската јавност го оствари преку романот „Модар накит“. Излитено е да се каже дека романот ја освои јавноста, но затоа сосема оправдано дека Катарина отвори една солидно потиснувана проблематика, која по отпечатувањето ги собори сите рекорди. 

Насилството  врз жените било и сѐ уште е пандемија која нема да се искорени. Но дали секоја жена без разлика  на кои географски координати се наоѓа, ќе ги облече своите фармерки?Меѓу другото, Винклер создаде и добри метафори кои ја обележаа женската безгласност: модриот накит симбол на семејното насилство и фармерките- превојот од закржлавените средини каде се слави машката моќ во современите општества, каде жената е апсолутен господар на своето тело.  Но колку длабоко  е доволно да се навлезе во јадрото без притоа да се надразнат сетилата на засегнатите? 

  1. Жените синтаксички се своина, само тогаш кога се свои на своето.

Нашиот познат поeт Влада Урошевиќ, ја промовираше својата нова книга „Viola arsenica“. Урошевиќ од двете прави едно, навидум неспоивите атоми ги припитомува во својот стих, кохерентни и суптилни, стилски сонати на една реалност помешана со магиски реализам. Тој успешно ги зашива елементите во лирска крпеница која не се разликува од фабрички штеп. Но колку македонското творештво го задржува златниот и беспрекорен ков по кој Урошевиќ, Конески, Андреески, Поповски ги оформувале своите поетски остварувања? 

  1. Сонот го поплочува патот на реалноста, која попрво би ја сонувале отколку со боси нозе да ја живееме. 

Црногорскиот писател Огнен Спахиќ, со романот „Двете сонца“ доставува книжевен доказ таков што на обичниот смртник му покажува како од горкото минато може да се создаде естетика, естетика пријатна  за сечиј читателски рецептор. Обелоденувајќи го процесот на писателското соочување со општонародното наследство на социјализмот и неговите механизми, парадокс  на денешното помодарство, Спахиќ ја доловува дуалноста на инертните избори, кои или ќе го откријат сонцето на човекот или сенката.  

  1. „Сонцето е логичниот избор за човештвото, додека пак темнината неминовна прекривка за човек кој нема што да изгуби.“

Сјоновата потрага во романот „Пченкарнозлатна коса, сиви очи“ е потрага по откопаната самодеструктивност, што напати се разлева низ телото како високосмртна жива. Нацистичкиот вирус кој го погодува Гунар е една очигледна метафора за фанатизмот и погрешно распоредени идеали. Пловењето во овие хазардни и забранети води, на Сјон му носи статус на автор свесен за човечката психологија, кој успешно жонглира со митологијата и фантастиката.

  1. Омразата е мореуз помеѓу љубовта и спознанието. Или ќе љубиш со предумисла или ќе се вљубиш доживотно. На оние плашливите им останува средината.

Во посредство на човечката темнина, Балсор Хоџа,  ги ѕида своите ликови од калта на еден повоен концепт, се’ уште користен во политиката како средство за превласт и пораз.Ваквите етнички кордони кои после отфрлањето на стереотипите е јасно дека биле изградени од материјата на нашата скудна и пресудна мисла се напластените слоеви.Неговите раскази не завршуваат по точката. Тие живеат во потсвеста заедно со секој обид да се вклучи стереотипот и предрасудата. Затоа овие раскази лесно би ги класифицирале како психо-активни.

  1. Војната е праисториски заговор и концепт кој ја ограничува бесконечната слобода на умот.

Со своите бестселери, белградскиот судија им пресуди на читателите. Неговите ликови се чиниџ се истите, толку сирово откинати од секојдневието, со кои се сретнуваме во маркет или се возиме во истиот автобус. Тој е овогодинешниот добитник на престижната награда “Bookstar”. Ваквото закитување е и повеќе од оправдано кога во обзир ќе се земат неговите “Деца на злото” и “Островот на пеликаните”. Мајиќ опишува со таков романескнен занес имплементиран во една реална, хорор урбанизирано ментеше, кое не може да избега од балканските стеги. Ваквата зборовна и стилска наковална ги поставува новите трендови за тоа каков вид на литература преферираат читателите на Балканот. Кралска мешавина од коцки историја и фелии грозоморство, секако со краен исход на длабоко наравоучение од кое запира здивот.

  1. „Потонатите бродови се подводни споменици за тоа како би изгледал животот без успешна навигација.”

Марина Вујиќ настапува со депресивен лик, во улога на скротено милениче, на своето десно рамо. Тој преку нејзините несврзани мисли го доловува патешествието и перипетијата на вдлабени комплекси, кои згаснуваат и се појавуваат како и догорче од цигара. Обиколката и магијата на ова циркуско шаренило од ликови го открива лицето на метрополата, пред оперативните зафати на Загреб, суров и удобен. Писателката ја постила подлогата на шаховска табла, и со својата дланка ги предводи оние махинални движења на почетничка среќа. Без застој, таа покажува дека колку и да се чувствуваме осамено на овој свет, ние имаме енергија да влијаеме на другите. И тоа, во никој случај не не’ прави осамени. Затоа што ни електронот не опстојува сам надвор од јадрото. Се напојува со силите на протонот и неутроните. А оваа раздвиженост е во суштина, постоењето на сиот универзум. На нас самите.

  1. „Нашиот хаос е лагуната на туѓиот немир. Неговиот немир ја поттикнува нејзината среќа. Емоциите се преплетени околности на повеќе мисли кои прераснале во целни дејствија.“

Кога „Часовничарот” го покажа вистинското време за творење, Михаела Гашпар имаше од каде да започне. Стравот и срамот како начелства, како запчени механизми кои се поклопуваат при долга и напорна работа… Во најновото остварување Гашпар го симболизира и ваја обичниот човек, кој зад својата фасада ги затскрива сите оние нагони на себичен и недоверлив, недоветен самотник, измамник, осуденик. Со неверојатна прецизност авторката ги издлабува и секцира празнините и тенките жили на еден книжевен брош, кој не се чита без телото да биде емоционално преоптоварено. Но овој роман и офтамолошки, делува на визијата која ја градиме за себе и својата иднина. Дали треба да се помине векот во целосна негација или да се прегрне секоја несовршеност? 

  1. “Од сите страни на светот најудобно ни е кога цврсто стоиме на својата страна од приказната. “

Шведската дресерка на животни стории и судбини, Софија Лундберј, е авторка со чии дела ќе растат генерации, започнувајќи од тинејџерите со розеви очила до домаќинките кои воздивнуваат по спомените за првиот бакнеж. Нејзиниот стил е анаеробен затоа што делото опстојува благодарение на размената на мисловни процеси кај читателот, тој му ја дава потребната атмосфера да се развива и да избликне во правецот на просветлување. Независно дали ќе ја прочитате „Црвениот адресар“, „Прашалникот е половина срце“ или „Дабот е сѐ уште тука“, тие во суштина се дел од една арматура изградена од ентузијастите и оптимистите, луѓе кои сакаат да го романтизираат постоењето. Наместо да нафрлува слоеви и слоеви комплицирани заплети, Лундберј поаѓа од точката дека делото треба да биде секому допадливо, затоа нејзиниот лавиринт на паралелни приказни е навидум праволиниски. Она што сепак го закривува и дава тежина се емоционалните превирања на ликовите согласно со чувствата кои се будат кај истражувачите на нејзините романи. 

  1. На самиот крај, подобро е животот да биде боенка во која сме излегувале од линијата,  отколку педантно зачувани, но полупразни страници во истата. Понекогаш раката е погласна од јазикот. 

Пишува: Јована Матевска Атанасова