Азбука не џезот

Х – Хендерсон Џозеф (24 април 1937  – 30 јуни 2001), американски џез-тенор саксофонист, кој бил меѓу неколкуте важни саксофонисти во периодот на хард бопот, правец  кој останал активен на крајот на 20 век. Хендерсон првпат го освои признанието за соло во 1960-тите („The Sidewinder“ на Ли Морган и „Песна за мојот татко“ на Хорас Силвер), а играл во авангардни и џез-рок поставки пред да го постигне својот најголем успех во 90-тите години на минатиот век со свирење на стандардниот репертоар. Хендерсон се одликувал со висока хармонична софистицираност, сложени линии, апстрактни форми и, особено во подоцнежните години, лирика. На кратко присуствувал на Државниот колеџ во Кентаки (сега Универзитет), а потоа додека студирал на Државниот универзитет Вејн, станал активен во живата модерна џез-сцена во Детроит. После две години во армијата, се сместил во Њујорк во 1962 година и работел во комбинациите на Кени Дорам и Хорас Силвер. Хендерсон често снимал и за Blue Note, прилагодувајќи се на експериментите на Ендру Хил во хармонија и форма, лесно како што се адаптирал на блуз-ориентираните парчиња на Морган и Силвер. Од 1963 година снимал свои албуми, вкупно 34, на кои вклучил свои мелодии како „Recordame“ ​​и „Isotope“. Најголемиот успех на Хендерсон започна во 1985 година со неговиот трио албум во живо The State of the Tenor, албумот бил проследен со почести од компакт дисковите на Били Страјхорн и Мајлс Дејвис, албумот Порги и Бес, со ол-стар бенд и пејачи како Чака Кан и Стинг. Овој албум беше најпродаван албум од снимање; Хендерсон освоил четири Греми награди и бил омилен во џез-клубовите, концертите и фестивалите во текот на 90-тите години.

Џ – Џон Колтрејн  (23 септември 1926 – 17 јули 1967), американски џез-саксофонист и композитор – икона на џезот од 20 век

Првото снимено соло на Колтрејн може да се слушне на „We Love to Boogie“ на Гилеспи (1951).

Колтрејн се прославил кога се приклучи на квинтетот на Мајлс Дејвис во 1955 година. Злоупотребата на дрога и алкохол во овој период довеле до проблеми, како резултат на што Дејвис го отпушти на почетокот на 1957 година. Подоцна започнал да снима под сопствено име и со секој следен настап демонстрирал ново ниво на техничка дисциплина, како и зголемена хармонична и ритмичка софистицираност. За време на овој период, Колтрејн развил посебен пристап кон импровизација, познат како “sheets of sound”. За оваа специфична импровизација,  самиот Колтрејн ќе рече „Почнувам на средина од реченицата и се движам во двете насоки одеднаш“. Овој стил кулминирал во виртуозната изведба на „џиновски чекори“  во 1959. Најплодниот креативен период на Колтрејн траел само 12 години (1955-67), но бидејќи тој имал снимено многу материјали, неговиот музички развој е добро документиран.

Повеќето од раните солистички албуми на Колтрејн се со висок квалитет, особено Blue Train (1957), можеби најдобриот забележан пример за неговиот ран хард боп стил. Снимките од крајот на деценијата, како што се Giant Steps (1959) и My Favorite Things (1960), нудат драматични докази за неговата виртуозност во развој. Речиси сите од многуте албуми што Колтрејн ги снимил за време на раните 1960-ти рангирани како класици; A Love Supreme (1964), длабоко личен албум што ја рефлектира неговата религиозна определба, се смета за особено префинето дело. Неговите последни обиди за авангарда и слободен џез се претставени со Ascension и Meditations (двата во 1965 година), како и неколку албуми објавени постхумно.

С – Семи Прајс ( 6 октомври 1908 – 14 април 1992) американски пијанист и водач на бенд, џез музичар вкоренет во стариот ритам и традиции на блуз и буги-вуги кои имале долга кариера како солист и придружник.

Прајс најпрво патувал како танчер пред да работи во бендови на југозапад и среден запад во текот на 1920-тите и 30-тите години. Тој се преселил во Њујорк во 1937 година, каде станал музички директор на „Дека Рекордс“. Таму ги надгледувал сесиите за снимање и честопати ги придружувал пејачите како Трикси Смит, Розета Тарп и Ела Фицџералд. Подоцна формира свој бенд, Тексас Блузичас, во кој извесно време биле вклучени саксофонистите Ајк Квебек и Лестер Јанг. Во текот на 40-тите и 50-тите години, Прајс снимал и како солист и со други музичари, вклучувајќи ги саксофонистот Сидни Беше, кларинетистот Мез Мезроу и трубачот Док Хитам. Прајс правел турнеја во Европа, работел со ноќни клубови во Далас, Тексас, организирал џез-фестивали во Филаделфија, се занимавал со политика во Њујорк и бил уметник во резиденцијата на Универзитетот Харвард (1985). Неговата автобиографија носи наслов Што сакаат тие? (1989).

Т – Тито Пуенте, роден како Ернесто Антонио Пуенте (20 Април 1923 – 31 Мај 2000), композитор и музичар кој бил еден од водечки фигури во латинскиот џез. Неговиот бравурозен учинок во шоу бизнисот и низата хитови на танцување мамбо во 1950-тите го крунисале со  прекарот „Крал на Мамбото“.

Син на доселениците од Порто Рико, Пуенте пораснал во шпанскиот Харлем во Њујорк и станал професионален музичар на 13 години. Студирал на Џулијард и научил да свири на голем број инструменти, вклучувајќи пијано, саксофон, вибрафон, и тембали (спарени тапани со висок тон). Свирел и во историскиот оркестар Мачито (латинска џез група со седиште во Њујорк основана во 1939 година), а за време на Втората светска војна тој служел во морнарицата.

Во 1947 година Пуенте формира свој бенд од десет членови, кој го проширил две години подоцна, вклучувајќи четири труби, три тромбони и четири саксофони, како и голем број на удирачи и вокалисти. Со другите латински музичари како Тито Родригез и Перез Прадо, тој помогнал во раѓањето на златното доба на мамбото, танц кој оригинално потекува од Куба; неговата заразна енергија и динамичното сценско присуство брзо го направиле ѕвезда. Како што растела неговата репутација, така се зголемувал и неговиот репертоар, преку додавање на други латино-афро-кубански ритми како што се доминиканска меренге, бразилска боса нова и кубанска ча-ча. Терминот салса првпат се појавил во 60-тите години на минатиот век, кога се користел за да се опише музиката што била стожер на репертоарот на Пуенте со децении. Иако салсата – како специфичен жанр – е вкоренета во кубанската музичка сцена, овој термин честопати се применува генерички на широк спектар на популаризирани латински форми на танцување, како што се оние изведени од Пуенте. Покрај неговите активности како водач на бенд и инструменталист, Пуенте напишал и многу песни, меѓу кои најпопуларни се  “Babarabatiri,” “Ran Kan Kan,” и “Oye Como Va”

Во текот на својата кариера, Пуенте снимил околу 120 албуми и одржал густ распоред на изведби, појавувајќи се со водечки џез музичари како Џорџ Ширинг и Вуди Херман, како и со многу sвезди на латинската музика, а во подоцнежните години, и со симфониски оркестри . Тој исто така настапувал во неколку филмови, вклучувајќи ги Radio Days  (1987) и The Mambo Kings  (1992) и бил одговорен за запознавање на американската публика со голем број латински музичари, пред се на кубанската пејачка Селија Круз. Пуенте добил пет Греми награди, како и многубројни почести.

автор: МАНА

О – Оливер Кинг, роден како Јосиф Оливер, (11 Мај 1885 – 8 Април 1938), корнетист, кој бил витална врска помеѓу полумитската предисторија на џезот и јасно документирана историја на џезот. Тој е запаметен по тоа што го избра за свој штитеник човекот кој генерално се сметаше дека е најголемиот од сите џез музичари во Њу Орлеанс, Луис Армстронг.

Роден на плантажа, уште како младо момче заминал во Њу Орлеанс и започнал да свири корнет во 1907 година. Веќе до 1915 година тој бил познат како основач на џез бендови, а две години подоцна го спечалил и прекарот „Крал“. Следната година, по затворањето на Сторивил, градската област со црвени светла, Оливер се преселил во Чикаго. Четири години подоцна тој побарал од Амстронг да му се придружи како втор корнетист, со што индиректно влијаел на ширење на џезот низ континентот и на крајот на светот. Во 1928 година отишол во Њујорк  и од оваа точка почнал неговиот пад, кој завршил со смрт под неразјаснети околности. 

П – Петручиани Мишел (28 Декември 1962 – 6 Јануари 1999) Француски џез-пијанист, кој ги надминал физичките препреки (имал болест што ги уништувала неговите коски и му го отежнувала растот)  за да стане извонреден импровизатор, фалсификувајќи еклектичен стил кој опфаќа рафинирана техника и репертоар кој содржи романтични мелодии; иако Петручиани често работел со етаблирани музичари, вклучително и саксофонистите Ли Кониц и Чарлс Лојд, тој бил најзабележан по своите експанзивни соло изведби без придружба со употреба на оригинални и стандардни песни.

Р – Рита Рејс родена како Марија Евердина Рејс (21 Декември 1924 – 28 јули 2013) Холандска пејачка, своевремено наречена „прва дама на џезот во Европа“, поради нејзината шест-децениска музичка џез кариера; во подоцнежните години го проширила репертоарот надвор од границите на џез-стандардот и станала позната по нејзиниот чувствителен поп стил, снимајќи дела од американски текстописци како Џорџ Гершвин и Бурт Бачарах. Рејс започнала да настапува со нејзиниот прв сопруг тапанарот Весел Илкен во Холандија. Во 1953 година тие поминале неколку месеци во Шведска, каде што ги воодушевила европските и американските музичари. Во САД снимала со Jazz Messengers и пеела со бендовите предводени од органистот Џими Смит и тапанарот Чико Хамилтон. По смртта на Илке (1957) се омажила (1960) со својот пијанист Пим Џејкобс, со кого настапувала низ цела Европа. Ги издала албуми The Cool Voice of Rita Reys (1957), Beautiful Love: A Tribute to Pim Jacobs (2004) и Young at Heart (2010) . Автобиографијата Рита Рејс насловена како Лејди Џез, напишана во соработка со новинарот Берт Вујсје, била објавена во 2004 година.

автор: МАНА

М – Мајкл Мармароса (Додо) (12 Декември 1925 – 17 Септември 2002)Американски џез пијанист кој уште во своите тинејџерски години свирел  во врвни свинг-бендови (Џин Крупа, Чарли Барнет и Арти Шо) за потоа  да стане еден од првите пијанисти што ги совладал комплексностите на бибопот; свирел модерни хармонични и течни мелодии во класичните записи од Лестер Јанг и Чарли Паркер; технички надарен, лирски солист со лесен, јасен допир, тој стекна национална слава во 40-тите години на минатиот век, но свирел првенствено во областа Питсбург по 1954 година и ги направил своите последни записи во 1961–62.

Н – Нет Кинг Кол (17 Март 1919 – 15 Февруари, 1965) Американски музичар прогласен за најдобрите и највлијателните пијанисти и бенд лидери во времето на свингот. Сепак, најголемиот комерцијален успех го постигнал како вокалист на топли балади и лесен свинг.

Кол пораснал во Чикаго, каде на 12 години пеел и свиел оргули во црквата во која неговиот татко бил пастор. Ја формирал џез групата Royal Dukes пет години подоцна. Во 1937, по турнејата со Black musical revue, почнал да свири во џез клубови во Лос Анџелес. Таму го формирал и King Cole Trio (оригинално King Cole and His Swingsters), со гитаристот Оскар Мур и басистот Весли Принс.

Во триесетите и четириесетите години на претходниот век триото имало неколку инструментални снимки, но најголемиот успех го постигнале кога Кол почнал да пее. Нивниот прв успех на плеј листите бил со “Straighten Up and Fly Right” (1943, по што следувале  “Sweet Lorraine,” “It’s Only a Paper Moon,” “(I Love You) For Sentimental Reasons,” и “Route 66.” Сворењето на пиано станало второстепено, пред пеењето, кое било со топли тонови и со совршено фразирање. Критиката го сместила во друштво со најдобрите џез вокали, но недостигало свирењето на пиано. Eventually, Cole’s piano playing took a backseat to his singing career. Прв пат снимал со целосен оркестар во 1946 година на синглот  “The Christmas Song”, празничен стандард и една од најпродаваните снимки. Од 1950 година, работел исклучиво како пеач, а соработувал со аранжери како Нелсон Ридл и Били Меј.

Љубителите на музиката ги знаат неговите хитови  “Nature Boy,” “Mona Lisa,” “Too Young,” “A Blossom Fell,” и “Unforgettable”. Од време на време се навраќал на своите џез корени, од што произлегол албумот After Midnight (1956), каде Кол докажал дека неговите вештини на пианото не се намалени.  

Неговата популарност му овозможила да стане првиот АфроАмериканец кој бил домаќин на шоу кое ќе го носи неговото име  The Nat King Cole Show, кое дебатирало на NBC телевизијата во 1956. По една сезона прикажување шоуто било откажано, но Кол имал поголем успех со концертните изведби во доцните 50-ти и 60-ти години на минатиот век со The Merry World of Nat King Cole (1961) и Sights and Sounds (1963).

Покрај пеењето и свирењето на пиано, Кол бил и талентиран и за глума, а често се претставувал и како релаксирана и хумористична јавна личност  Се појавувал во филмовите  Istanbul (1957), China Gate (1957), Night of the Quarter Moon (1959), и Cat Ballou (1965); се играл и самиот себе во The Nat “King” Cole Musical Story (1955) а го портретирал и W.C. Handy во St. Louis Blues (1958). Неговата ќерка Натали била исто така популарна пејачка, која го постигнала најголемиот успех на листите со песната “Unforgettable,” во 1991 година во електронски создаден дуе со нејзиниот татко.

Њ – Њуман Дејвид(„Фетхед“), (24 Февруари 1933 – 20 Јануари 2009) џез и поп музичар, кој ја венча хармоничната и ритмичка софистицираност на боп мелодијата со блузот.  Како тенор- солист на саксофон (1954–64 и 1970–71) се појавува во малите и големите бендови на Реј Чарлс, а свири и со саксофонистот Хенк Крафорд. Њуман предводел џез групи; многу често свирел соло и на албумите и сингловите и на други џез, ритам-и-блуз и поп везди; соработувал  со џез уметници, вклучувајќи ги Крафорд, Херби Ман и Ред Гарланд. Њуман исто така бил познат и по разноврсното алто и баритон саксофонист и флејтист. По 1980 година, останал препознатлив по својата лирика во рамките на широк боп и џез-стандарден репертоар.

автор: МАНА