Илина Чоревска

Метастаза во капиталистичкиот зародиш

Претстава која се гледа со очите на душата.

Кочовски успешно го вклопил и прилагодил романот на МекКој кон балканскиот менталитет полевајќи го со урбан шок кој го поларизира односот на работничкиот сталеж со капитализмот. Во време кога младината ги одбива книгите на Селинџер, Харпер Ли и Толстој, се едуцира преку безумни шоуа во кои наголемо се пумпа скандалозното однесување и истото подоцна се пресликува на страницата за црна хроника во дневниот печат, режисерот го задава последниот удар кон ваквиот шунд-феномен преку културно предозирање.

Tриесет и трите парови се симболика на тешката 1933, на зародишот на економскиот гладомор, новиот континент е обвиен во треската на танцувачките маратони, кога за багателна награда од 1500 американски долари натпеварувачите ги исцрпуваат своите тела до смрт. Паровите се распослани со карактери кои си опонираат, а сепак во сржта на нивното постоење е подигнат јарболот на обичниот граѓанин: брачна двојка во исчекување на првото дете, глумица со копнежлива страст за слава, жена која бега од себеси со надеж да се убие од танцување и човек предаден на својата сугестибилна добронамерност.

Натпреварот е олицетворение на максимата: „Туѓата несреќа е среќа за непосредниот набљудувач.” Измама, сопки, но и солидарност наѕрена низ наивните обиди секој да се искачи на врвот без притоа да биде потиснат од каменот на другиот што се тркала низбрдо. Победата не е бесплатна и додека човекот од својот живот креира пекол, друг заработува на неговото лудило: чесната душа е повлечена од тежата на умот нестандардизиран за таков притисок. 

Интензивна и динамична, претставата ги руши кордоните на очекуваното. Пејсажирањето на транзицијата на американската Голема Депресија и последните денови пред егзекуцијата на Југославија од светските карти е видливо обоено како навидум паралелно повлечени линии.

Комплексното темпо по нацрт на „Маратонците го трчаат последниот круг” беше вистинска кулминација барем во очите на публиката. А тука глумците се покажаа  најсилни, со потта, борејќи се за здив, со каскадерски потези и моменти кои течеа симултано синхронизирано со одигрувањето. Тие го доловуваат интерактивниот сегмент на физичката претстава со симболиката во неа: човекот не може да влијае и да го предвиди времето и движењето. 

Клаузула на победата напишана со мали букви е да се отплати долгот кон општеството и покрај тоа што безумно се вртиме во круг. Но дали Глорија и Роберт трчаа со крвавите пети и потечените зглобови поради парите? Не верувам. Некои трчаат да ги престигнат другите, некои за да стигнат до себеси. Оваа животна штафета е нивниот мотив кој на крај ги исцеди комплексите во преработената вистина: бескрупулозноста на капиталниот зародиш. 

Метафора за циклусот на животот, обвиткан како срцевината на кромид, при секое лупење, соблекување на слоевите, слузницата се воспалува, солзи, но станува поотпорна кога време ќе дојде за следниот слој. Раѓање, живот, смрт. Но ако раѓањето и смртта се експедитивни, траат неколку минути, што прави поединецот со оние децении кои го претставуваат животот? Колку високо се качуваме на гредите прикажувајќи ја сопствената вредност и моќ? Дали ние сме заробени во еден инсектариум, во кој мравките постојано кружат, сѐ додека не им дојде време да се згужваат во тие неколку секунди и да ги рекапитулираат изминатите моменти? Што ќе видат тогаш освен забрзани кадри кои се поместуваат како дрвјата покрај шините? 

„Сѐ било за џабе, за ништо.” избезумено повторува Глорија кога сфаќа дека наградата и не постои, била само мамка на јадицата, да ги залаже луѓето, повторно да се изживее над немоќта и невиноста на работникот. Но трчањето не беше залудно затоа што карактерите со секој изминат круг, со секој новооткриен танц и заменет партнер доживуваат преродба, се кршат како стаклото на прозорецот, високиот прозорец, за да можат да го чујат дождот на своето внатрешно степување. Танцуваат бескрајно помеѓу амбицијата и желбата сакајќи со танц да ја избркаат економската пропаст како шизофрена халуцинација на колонии бубачки.

Претстава завршува онака како што започнала, со кругот на животот, со оптегнатите траби платно на сцената во трибојот на југословенското знаме. Автобиографскиот момент на режисерот е невидливиот суфлер кој ја води седницата на сцената.

И она што е за вистинско поздравување е навиката на Битолскиот Народен Театар претставите да ги преработува во своевидни мини концерти, да ја анимира публиката во точно одредениот театарски такт, кога кулминацијата набрекнува, за миг оддалечувајќи ја од главното збиднување. Ефектот на „тука-таму“ е уживање за гледачите и пасионираните фанови на театарот.

Сепак не смееме да не ја поздравиме и да се поклониме на вредната координираност , успешната изведба , актерскиот влог. Секој со својот шарм и потенцијал ја моделираше карактерната етикета на ликовите- импулсивната и експлозивна Глорија, слаткоречивиот Роберт, манипулативниот и патријахално навиен Џејмс, опортунистот и безмилосно ладнокрвен Роки… Шаренилото од актерски портрети беше поддржано од плејадата ликови кои проделфилираа на сцената, но и брилијантниот актерски избор на режисерот кој несомнено го даде рефлекторското светло на многу млади и успешни изведувачи, коишто со својата свежина ја амбалажираа претставата преку авангардна привлечност.

И за крај, може ли животот да го пресуши адреналинскиот порив и човек одеднадеж да се најде изнемоштен пред очите, длабоките очни дамари, на преплашениот коњ, кој истовремено и трепери и дивее, не знаејќи дали ќе биде повеќе безбеден  во дивината или во шталата?

Пишува: Јована Матевска Атанасова

За ограничувањата кои подигаат ѕидови

*рецензија на претставата „Луди за љубов“ *

„Срцето без љубовта би било како мускул без разум. Свирепо, неконтролирано, треморливо…“

„Си заминаа сите кои знаеја да кажат да. Да нѐ насмеат. Со себе ја однесоа љубовта и радоста. Ми недостигаат. Се претворивме во град на духови. Почнавме да градиме ѕидови, ѕидови во дворовите, ѕидови во собите, ѕидови во срцата, ѕидови во умовите.“, стои во монологот на Меј, која само што не ги кренала рацете, измачена од поимањето на љубовта, искушеничка, заробителка.

Токсичната и брзоплета љубов, Ристовски со сензибилитет на агравација, со вгнездено чувство на распад, ја гони, но и трага по истата во претставата, давајќи го подводникот секогаш на различен лик, сакајќи да иницира поинаков тек на дејствието. Но овие натчовечки судбини се толку заплеткани што, независно еден од друг, повторно живеат во прегработ на сопствената болест, љубовта.

Актерите го спојуваат грубото и нежното, одбивањето и сепарационата криза, искинатите заноктици и кутикулите на заљубеноста, настрана од љубитието ,кое низ акутни епизоди се возобновува од заглавјето на застрашувачката помисла: да се достигне нирваната на осамата.

Претставата е придавка на разнебитноста, без постоечки синоними, но со корпус на дефинирање Шепард ја дисекцирал анатомијата на љубовта, таква каква што се појавува без лушпите на самозаштита, но и каква опстоила од средновековието: луда, брутална, патолошка, перверзна, тажна, затапувачка, убиствена, возгордеана, гломазна, но и поинаква. Нова. Индивидуална. Со капацитет и ширина. Таму некаде, прва и последна. 

Ѕидовите на Ристовски и Михајловски зборуваат и слушаат, ономатопеично ги имитираат звуците на луѓето. Ги слушаат криците кои грлото сѐ уште не ги произвело, ги следат телесните сензации, ги фалсификуваат низ својата ладнокрвност нивните мраморни, нивните мермерно мирни структури. Ладни, експресни. Како кофеински опијат. Колку се лажеме дека љубовта е начелото кое ќе нѐ спаси чекајќи го судниот ден, додека тежнееме да ја поништиме како  последната здрава клетка ? Или тоа е веќе научена фраза која милуваме да ја изговараме кога не знаеме да кажеме „Те сакам“?

Ѕидовите се нашите самици, цитадели подигнати да нѐ штитат од влијанијата на луѓето со кои градиме релации кои честопати ни ја уништуваат и самодовербата и желбата, и копнежот и вербата, и волјата и радоста, кои како Радиниот мост, градејќи се секоја ноќ се уриваат. Така се уриваат и односите меѓу главните ликови. Во циклонски вртежи на улоги на глушец и мачка.

Ексцентричните Меј и Еди функционираат како два ограни од исто ткиво или витален систем, што само по себе ја побива метафората за инцестуозните мотиви во најава. Нивната врска е толку интензивна, поробена, со деструктивна природа, но од друга страна распонот што Илина Чоревска и Хари Михајловски го претставија е чиста хемија, органска, реална и дофатна, сепак катастрофална кога не би ги нашла своите правилни, театарски сурогати да ја изведат пред виделото на публиката.

Старецот, Творецот на збрката и апстрактот на семе(ј)но божество, кој создава како што и Бог создава несовршености, е впрочем олицетворение на Едип, но препишан со синтакса на модерниот дијалект. Напати, гледачот го препознава Бог, напати подведувачот, па таткото, нешто кое искусниот Чоревски го остава да виси како дилема и по спуштањето на завесата.

Мартин е лик, кој Шепард интенционо го вовел како учесник во хемиската реакција на катализатор на драмата, неговиот аутистичен холограм ја исцртува иднината и рутината, тогаш кога биолошкиот часовник гневно ќе ги исфрли пружините, штрафчињата, кога ќе ги расипе емоциите… Грчевите на Мартин се грчеви на опшеството од кое се раѓаат полубогови, грешни, со античките клетви и маките на претците, да го дезорганизираат поредокот, освестувајќи го и паралелно сакатејќи ја парадигмата на нотација.

Изолацијата е уште еден сегмент кој ќе ја отслика реалната ситуација на душата, на нејзината аскетска продуховеност, која го бира побрзиот пат до решението и низ  чии судбински јазли честопати се заплеткува.

Кога љубовта ќе ја истиснеме како вишок вода потисната од телесноста во Архимедовиот закон, ќе добиеме дрвени макети на луѓе, налик на познатите холандски кукли, слични на Колодиевиот книжевен претставник, робови на автоматските реакции, на инстинктот и заповедот. 

Идејата , Хари Михајловски, авторот на овој персонално-пневматичен проект, кој несомнено ќе ја освои публиката, ја бара во минимализмот на постоењето, во обезбоеноста на нашите мисли и карактери, со масивна алегорија на штетниците зад изградените затвори- општеството и идолизирањето на идеали, независно од здробеното и истуткано значење кое го имаат лично, за нас.

Во една дидаскалија би можеле да го сумираме и промениме понатамошниот тек на приказната, да ја инхибираме агитираната Меј, да ја рационализираме (не)верноста на Еди, но и да го приковаме Старецот, да се соочи со своите грешки, да преземе одговорност. Ама би биле ли тогаш „Луди за љубов“? Или рамнодушни, индиферентни? И кога би решиле да ги ослободиме од оковите, во нивниот вирулентно мазохистички лавиринт, да им ги поделиме патиштата…Меј, Старецот и Еди делат ист крвоток, тие се ситни гранули, секој од нив обоен со своја боја и значење, сепак доволни да предизвикаат згрутчување или масивна емболија при промените. Без нив општеството ќе го измени ликот.  Затоа што тие, како и нас, се ѕидовите, нестабилно изградените ѕидови, од чии потреси, по пат на домино ефект се рушат и останатите градби наоколу. Неповратно оштетувајќи ги, луѓето кои се покоруваат на нивниот (и)збор, додека тие двајца живеат зад ѕидовите, изградени да го оперираат и негуваат хабитусот, и во уметничка и во медицинска смисла. Ѕидовите се нивната заштита од згадените и прекорувачки отстрели на опкружувањето.

„За мене, ова беше процес кој ќе го паметам. Знаете, ние актерите понекогаш имаме омилени процеси или омилени претстави, но ова беше вел пакет. Уживав во соработката со Јован, Хари, Валентин, Чоре… во секој миг. Меј, ликот кој го толкувам, е искрена топлокрвна жена на која ѝ се случува метаморфоза во текот на претставата, треба да расчисти со сѐ што сака, со своето минато за пред себе да отвори нова иднина. Лично и јас се наоѓам пред многу животни дилеми, па затоа мислам дека Меј и „Луди за љубов“ ми се случија во вистински момент”, изјави актерката Илина Чоревска за своето најново остварување.

„Не можам со тебе, не можам без тебе.“ Колку горчина се крие во амбивалентноста?

Јована Матевска Атанасова

Премиера на претставата „Луди за љубов“

-За ограничувањата кои подигаат ѕидови-

Teaтарот се враќа посилен од кога било. Затворањето на вратите, покрај тоа што беше срцепарателна болка за секој учесник во создавањето на вонвременска уметност, ги зацврсти темелите за нови , прочистени погледи кон драмата како жанр.

На 27 јуни, со почеток во 20 часот, како дел од Интернационалниот фестивал на монодрама, на вечерта за свеченото затворање и доделување на наградите, публиката ќе има можност да ја проследи премиерата на авангардното парче „Луди за љубов“. Претставата е работена според  драмскиот текст на Сем Шепард, изворно насловена „Fool for Love“. Главните улоги се доделени на големите актерски имиња познати за Народниот Битолски Театар: Борис Чоревски, Илина Чоревска, Хари Михајловски, но и освежувањето кое доаѓа од Валентино Апостоловски.

Ѕидовите на Ристовски и Михајловски зборуваат и слушаат, ономатопеично ги имитираат звуците на луѓето. Ги слушаат криците кои грлото сѐ уште не ги произвело, ги следат телесните сензации, ги фалсификуваат низ својата ладнокрвност нивните мраморни, нивните мермерно мирни структури. Ладни, експресни. Како кофеински опијат. Колку се лажеме дека љубовта е начелото кое ќе нѐ спаси чекајќи го судниот ден, додека тежнееме да ја поништиме како  последната здрава клетка ? Или тоа е веќе научена фраза која милуваме да ја изговараме кога не знаеме да кажеме „Те сакам“?

Ѕидовите се нашите самици, цитадели подигнати да нѐ штитат од влијанијата на луѓето со кои градиме релации кои честопати ни ја уништуваат и самодовербата и желбата, и копнежот и вербата, и волјата и радоста, кои како Радиниот мост, градејќи се секоја ноќ се уриваат. Така се уриваат и односите меѓу главните ликови. Во циклонски вртежи на улоги на глушец и мачка.

Изолацијата е уште еден сегмент кој ќе ја отслика реалната ситуација на душата, на нејзината аскетска продуховеност, која го бира побрзиот пат до решението и низ  чии судбински јазли честопати се заплеткува.

Идејата , Хари Михајловски, авторот на овој персонално-пневматичен проект, кој несомнено ќе ја освои публиката, ја бара во минимализмот на постоењето, во обезбоеноста на нашите мисли и карактери, со масивна алегорија на штетниците зад изградените затвори- општеството и идолизирањето на идеали, независно од здробеното и истуткано значење кое го имаат лично, за нас.

„Си заминаа сите кои знаеја да кажат да. Да нѐ насмеат. Со себе ја однесоа љубовта и радоста. Ми недостигаат. Се претворивме во град на духови. Почнавме да градиме ѕидови, ѕидови во дворовите, ѕидови во собите, ѕидови во срцата, ѕидови во умовите.“

Пишува: Јована Матевска Атанасова

“Растев низ гардеробите каде што тајно ги облекував костимите” – Одблиску со Илина Чоревска, актерка во Битолскиот театар

Мој идентитет – Јас

Со театарската прашина ме заразиле уште на еден месец и оттогаш мислам дека ниеден ден кај нас дома не поминал без да се спомне зборот театар. Растев низ гардеробите каде што тајно ги облекував костимите што ми беа омилени, ги шминкав главите за периките во фризерницата (некои се така останати до денес), знаев што е текст уште пред да знам да читам и отсекогаш сакав да бидам актерка. Не е лесно да се носи товарот на две генерации актери пред тебе, зашто има многу споредби што не се секогаш добронамерни. Театарот за мене е единствениот живот што го познавам и уживам во професијата што ја избрав, тоа си го докажав и сега, кога не сум секоја вечер на сцена, сфаќам дека многу ми недостасува, навистина многу…

Завршив во една одлична класа што ја водеа проф. Владимир Милчин и Сузана Киранџиска. Една година паузирав бидејќи кога завршив средно токму таа беше празна и ја дочекав оваа проширена со повеќе луѓе. Бевме 71 на приемниот, ако добро се сеќавам, а ние 15-мина бевме избраните… какви луди денови, безгрижни во споредба со она што потоа те очекува во театарот. Благодат е да го имаш најдобриот професор, никогаш нема да го заборавам неговиот говор пред дипломската, работи од типот дека не е грев да кажеш не знам и да прашаш, дека актерот треба слуша и да гледа сè и дека кога ќе се пуштиме во рингот, ќе треба веројатно да се бориме до крајот на животот! До денес се исполни сè што ни рекол, а го слушав добро…

Мислам дека во класата немаше сличен еден на друг, така бевме избрани, ми недостигаат многу сите… и деновите поминати на ФДУ, а кога би имала можност да заменам еден ден од сегашноста, сигурно би го заменила за еден тогаш, за една луда журка до сабајле, па потоа колоквиум.

Што се однесува до моето созревање, мислам дека сè уште не сум стигнала онаму каде што се гледав, не сум сигурна дали некогаш ќе бидам сосема задоволна од себе, веројатно тоа е карактеристика на чуден перфекционизам.

Повеќе уживаш во процесот на создавање или во репризите?

Сум имала процеси што ќе ги паметам до крајот на животот, а и репризи на кои се гордеам, бидејќи токму на некоја од нив сум открила многу интересни работи за себе, одредената претстава или театарот во целост.

Актерството за тебе е игра, професија или живот?

Премногу интересен за да биде живот, премногу важен за да биде професија, а само игра не го опишува доволно. Нешто многу свето!

Талент или среќа?

Луда среќа, би рекла.

Зад себе имаш многубројна театрографија и една од многуте клучни претстави за тебе е „Тапани во ноќта“ во режија на Мартин Кочовски, која всушност е претстава што ја роди новата ера на Прилепскиот театар. Колку денес ти недостига Ана Балике и тој брехтовски концепт што го креира Кочовски?

Ана Балике е оставена во некој друг живот, а со Кочовски оттогаш сме работеле уште најмалку пет претстави, од кои последната „И коњите ги убиваат, зар не?“ премиерата ја имаше на 30 декември, така што сè уште не ми недостасува ни тој, треба да помине малку подолго време (сигурна сум дека сите што работеле барем еднаш со Мартин ќе ме разберат, ха-ха-ха).

Секогаш е предизвик да се работи со Мартин, така што мислам дека тогаш кога работиме со него не сме ни свесни дека создаваме врвен театар, но одекот од неговите претстави секогаш останува. Така е и со „Тапани во ноќта“, би рекла дека е еден од ретките уметници, а не печалбари во нашата професија.

За Ана Каренина…

Тричасовен емотивен „roller coaster“. Различно се чувствував по секоја одиграна претстава, неповторливо искуство за еден актер… Едноставно, во мојот театарски живот има Ани што ми го обележале патот.

Гласноста на актерот кон општеството за тебе е…

Привилегија што ни ја дава сцената, а многу малку ја користиме. Има и актери што воопшто и не се дрзнуваат да говорат гласно (тука не ги ставам одредени проблесоци на профили на Фејсбук или Инстаграм). Често се прашувам: А, ако не ние, кој?

Дали досега си се сретнала со некој непредвидлив момент на сцената и што се случило потоа?

Искрено, не се сеќавам на некој таков, а сигурно го има.

Велат дека за да се создаде една монодрама, треба големо театарско и животно искуство. А Лина на свои 27 години ја имаше и ја играше својата прва монодрама „Антигона – вечерва морам да бидам храбра“. И за таа монодрама зеде награда на „Моно АКТ“ во Косово. Каде и како е денес твојата Антигона и дали повторно размислуваш да создадеш своја монодрама?

Не сум сигурна ни дека кога сега би се вратила на свои 27 години повторно би имала храброст (ако може така да се нарече тоа) повторно да направам монодрама. Со Антигона имав многу интересни мигови, кои некако подоцна ми служеа како патоказ во мојата професија. Но мислам дека уште еднаш нема да правам монодрама, зашто е навистина исклучително тешко кога се потпираш само на себе. За мене театарот е колективна игра, така што многу повеќе ме возбудува тоа. Но, благодарна сум што го имам целиот тој процес како искуство.

А со Антигона живеам секојдневно, жената што е спремна да го жртвува сопствениот живот за да исправи некаква неправда ми е многу добро позната.

Театарот е контакт и уметност на мигот, сè спротивно од социјалните дистанци и изолацијата. Што претставува театарот за тебе и со кои теми треба да се занимава?

Театарот треба и мора да биде брутално искрен и да поставува прашања. Ние имаме одговорност со секоја претстава што ја правиме, иако тоа можеби не изгледа така, ама за уметност денес се трошат пари и ние сме должни паметно да ги искористиме.

Театарот, според мене, по пандемијата ќе се врати многу посилен отколку што беше и воопшто не сум за тоа да се первертира или да се сведува на некои ситни форми што припаѓаат на други медиуми. За мене театарот е неговата основа – катарзата, која единствено се постигнува лице в лице помеѓу изведувачот и публиката. Сега сме во некој негов тивок занес, а ако бидеме доволно паметни да го искористиме по ова лудило, ќе грмнеме многу погласно. Сигурна сум!

Кое е твоето оружје да се избориш за својот свет и својот идентитет како актер?

Веројатно искреноста.

Што значи да се биде жена актер (предности и мани)?

Истото што и да се биде маж актер!

Како е Лина денес?

Лина денес е конфузна, исплашена, бара одговори од животот што тешко ги добива… некако непријателски расположена кон себе, разочарана од голем број луѓе, со еден збор, во овој момент сум различна од она што некогаш бев или замислував дека ќе бидам.

(Можеби требаше да одговорам само со „добро“ ха-ха-ха.)

Што би им рекла на режисерите?

Различни работи… на некои дека ги сакам и им се восхитувам, на некои дека ми се инспирација, на некои да намалат со его-трипот, на некои – благодарам за тоа што веруваат во мене… А на еден конкретен би му рекла дека ужасно ќе ми недостасува!

Предлози

Три книги:

„Природен роман“ – Георги Господинов

„Сто години самотија“ – Габриел Г. Маркес

„И магарицата го виде ангелот“ – Ник Кејв

Три претстави:

„Илијада“, режија Јернеј Лоренци, копродукциски проект на Словенечкиот народен театар, Цанкарјев дом и Градскиот театар

„Медеја“, режија Владимир Милчин, НТБ

„Тапани во ноќта“, режија Мартин Кочовски, Војдан Чернодрински – Прилеп

„Бакхи – краток преглед на распадот“, режија Игор Вук Торбица, НТБ

 (И горда сум што две од моите омилени се продукции на Народниот театар Битола.)

Еден албум:

„Мezzanine“ – Мassive Аttack