Музичка Историја

На шареноликата музичка трпеза и приоѓаме внимателно, помалку субјективно, вешто избегнувајќи ги лесно допадливите десерти и со сигурен потег забодувајќи ја виљушката во главното јадење.

ЛЕБ И СОЛ е изборот за задолжителна музичка лектира чие читање создава неизбришливи бразди, мозочни и емотивни.

Во првата половина на 70-тите години, поточно на 1-ви Јануари 1976 година, Влатко Стефановски, Бодан Арсовски, Никола Коки Димушевски и Димитрија Чучуровски ја формираа ЛЕБ И СОЛ. Кратко и јасно, како синоним на одлучност и истрајност.

Првите песни снимени за два саати во студиото на радио Скопје: „Етида бр. 3“, „Деветка“ и „Песна за нас“ содржат елементи на рок, џез и македонска етномузика. Созревајќи како бенд, влијанието на џезот се повеќе бледее.

Деби албумот кој го носи името на групата, „Леб и сол“ е снимен во студиото на РТВ Нови Сад во 1977 година. Вкупно девет песни, од кои дури 6 инструментални ја потврдуваат првичната замисла за група како концертен состав кому настапите во живо му служат за импресивни импровизации и презентирање на инструменталните виртуозности кои никако не ја преминуваат границата на добриот вкус. Како хит на плочата се издвојува Влатковата „Нисам твој“.

Настапите на повеќе фестивали низ регионот, но и појавувањето како предгрупа на концертите на Бјело Дугме во Сараево, Нови сад и Скопје, како и бројните награди кои ги добиваат се патот кој многу брзо ги позиционира во врвот на југословенските состави.

Пратејќи го стилот на првиот албум, покрај високо оценетата „Абер дојде Донке“ за која добиваат награда „Најдобар уметнички впечаток и најуспешна примена на фолклорниот израз“, веќе во 1978 година го снимаат својот втор албум со наслов „Леб и сол 2“ на кој ги понудија инструменталните „Марија“, „Акупунктура“ и „Узводно од туге“ но и вокалната „Таласна дужина“ за која текстот го напиша Горан Стефановски, братот на Влатко кој ќе продолжи да соработува со нив и во иднина. Истата година ја компонираат и музиката за театарската претстава „Ослободување на Скопје“.

Под влијание на лежерен џез стил, 1979 година го снимаат и својот трет албум „Ручни рад“ од кој како највпечатливи се издвојуваат „Кумова слама“, „Ручни рад“ и „Верни пас“. После издавањето на албумот, групата ја напушта Коки Димушевски па продолжувајќи како трио компонираат музика за претставите „Диво месо“, „Лепа Вида“ и „Среќна нова 1949“, после што одат на летна турнеја, свират десет концерти во Скопје и го спремаат новиот материјал.

Албумот „Бесконечно“ е издаден 1981 година, задржувајчи го препознатливиот стил. Како позначајни песни се издвојуваат преработката на старата македонска песна “Зајди, зајди јасно сонце”, “Касно попладне” и “Скалулец”. После снимањето на овој албум, групата ја напушта тапанарот Гаро Тавитјан а на негово место доаѓа Драгољуб Ѓурчич од Ју група.

По краток ангажман на мјузиклот “Џон Пиплфокс” и на театарската претстава “Лет во место”, во 1982 година, во студиото на Радио Скопје го снимаат својот следен албум „Следовање“ составен претежно од вокални песни меѓу кои и преработката на народната песна Миле Поп Јорданов. По двомесечна турнеја по Америка, истата година го објавуваат двојниот албум во живо со наслов „Акустична траума“ со која се опростуваат од ПРП РТС во корист на Југотон.

Следниот албум „Калабалак“ е издаден 1983 година на кој гостуваат Боби Мицев (клавијатури) и Петар Каргов (саксофон), а веќе следната 1984 година излегува албумот „Тангента“ за кој како продунцент се јавува Kevin Eyers кој го дава и името на албумот како асоцијација за музиката која тангенцијално им се допира со различни стилови. Радиско пробивање запишуваат песните „Контакт је скуп“ и „Тако близу“.

„Звучни зид“ е деветтиот албум издаден 1986 година со кој ја одбележуваат десетгодишната плодна работа. Албумот содржи материјал од театарските претстави „Ослободување на Скопје“, „Тумба, тумба дивина“ и „Коштана“, теми од емисијата „Бушава азбука“, како и од филмовите „Шмекер“, „За среќа се потребни тројца“ и „Среќна нова 1949“. Автори на песните се Арсовски и Стефановски но свое учество има и Гаро Тавитјан кој во меѓувреме се враќа како член во групата. Гостин на албумот е Ана Костовска.

Наскоро, како членови на групата се приклучуваат Гоце Мицанов (саксофон) и Кирил Џајковски (клавијатури) со кои во 1987 година го снимаат албумот „Као како“ кој претставува значаен музички пресврт составен од 10 вокални песни за кои текстовите ги напишаа Влатко и Горан Стефановски. Само за песната Фаме фатале текстот е земен од Арсен Дедиќ. “Као како“забележа повеќе хитови и тоа: Скопје, Као како, Мамурни људи, Чувам ноч од будних и Феме фатале.

Албумот „Путујемо“ е снимен 1989 година во истиот состав. Овојпат девет вокални песни, од кои осум се напишани од Влатко а една од Горан Стефановски во кои како основна тема се нудат физичките и менталните патувања. „Чукни во дрво“ е ударниот хит од овој албум.

Година подоцна, Влатко и Бодан ја формираат издавачката куќа Third Ear Music за која го објавуваат ЦД „Зодијак“ со музика компонирана за истоимента балетска претстава.

„Live in New York“ е тринаесетиот албум издаден 1991 година како запис од концерт во Америка, но и записи од проба во студио на песната “Благослов”, темата “Going back to Skopje” снимена во подвижно студио во Торонто, како и обработка на народната “Учи ме мајко карај ме” снимена во Скопје.

Пролетта 1992 година свират четири комплетно распродадено концерти во Сава центар, а свој концерт имаат и во амстердамскиот клуб Парадизо. Декември 1995 година свират во Загреб, Пула и Риека.

Дуплото компилациско ЦД „Антологија“ е педантен преглед на долгогодишната кариера објавено 1995 година. 13-ти Декември 1995 година е датумот забележан како последен ден од постоењето на Леб и Сол, одбележан со концерт во солунскиот клуб Милош.

Чекорејќи цврсто, Леб и Сол се запишува на македонската, но и пошироката светска сцена како група темелник која наспроти очекуваната рок бунтовност елегантно ни ја сервира другата, суптилна, кротка и софистицирана страна на рок музиката со која растат неброен ред на генерации.

Автор: Бон&Бона

В – Вотерс Етел (31 Октомври 1896/1900 – 1 Септември 1977) Американска блуз и џез пејачка и драмска актерка, чиешто препознатливо пеење, базирано на традицијата на блузот се одликува со полн глас, широк опсег и бавно вибрато. Вотерс пораснала во екстремна сиромаштија и за прв пат се омажила на 12-годишна возраст, додека сè уште одела во манастирско училиште.

На 17 години, претставувајќи се како „Sweet Mama Stringbean“, Вотерс пеела професионално во Балтимор, Мериленд. Токму таму станала првата жена што го отпеала класикот “St. Louis Blues”на сцената. По преселувањето во Њујорк нејзиниот професионален подем бил брз, а веже во 1925 година се појавила во Клубот за плантажи во Харлем, настап кој ја вивнал директно на сцената на Бродвеј.

Во 1927 година, Вотерс се појавила во Африкана, а во 1930 година таа повторно застанала на сцената на Бродвеј во Blackbirds, оживување на популарниот мјузикл од 1924 година, а следната година глумеше во Рапсодија во црно. Во 1933 година, Вотерс се појавила со Мерилин Милер во мјузиклот на Ирвинг Берлин, „As Thousands Cheer “. Изведба на „Heat Wave“ трајно се поврза со  Ватерс, која важи за една од најголемите блуз-пејачка со голем број на настапи и соработки со џез-великани како Дјук Елингтон и Бени Гудман. Неколку композитори напишале песни специјално за неа, а таа особено се поистоветува со „Дина“ и „Бурно време“.

Филмовите во кои настапувала  Вотерс се Каиро (1942) ,Пинки (1949) за кој имала номинација за Оскар; и „The Sound and the Fury “ (1959). Нејзината автобиографија  His Eye Is on the Sparrow (1951) станала бестселер.

Г – Гудман Бени или Бенџамин Дејвид Гудман (30 Мај 1909 – 13 Јуни 1986) Американски џез музичар и виртуоз на кларинет. “Кралот на свингот” бил  комплексна личност, чиешто неуморно барање на музичкото совршенство се огледува и во неговиот пристап кон музиката.   

Д – Дјук Елингтон (29 Април 1899 – 24 Мај 1974) Американски пијанист кој бил најголемиот џез композитор и фронтмен во неговото време. Еден од творците на биг-бенд џезот,  го предводел својот бенд повеќе од половина век, компонирал илјадници композиции и го создал препознатливиот ансамбловски звук во џезот и западната музика, воопшто.

автор: МАНА

Фрeнк Запа е американски интелектуалец кој за време на својот живот и триесетгодишна кариера беше „чад над водата“, енигматско присуство во светот на музиката. Тој лебди на и околу границите на рокот, џезот, блузот и класичната музика, гравитирајќи кон музика која честопати е отфрлена како премногу чудна за да стане дел од мејнстримот (но тоа не ги вознемирувало премногу неговите препознатливи мустаќи-тој се препуштил на виртуелна анонимност и дури се радувал на идејата да биде непознат музичар). Токму во таа левитација е причината зошто неговата публика го сака: Фрeнк се осмели да живее надвор од границите, го искористи својот необичен музички талент за да го предизвика статусот кво, беше отворен критичар на сè, од менталитетот на стадото на средната американска класа до цензурата на рокенролот, го проповедаше отклонувањето од нормата како прогрес, се бореше против конформизмот и го критикуваше лицемерието и претензиите на американскиот политички естаблишмент – лошите закони кои ретко се применуваат, културата на американската самозадоволна субурбиа како и културата што се спротивставувала на тоа (најпознат пример е неговото прво издание со оригиналните Mothers of Invention, двојниот албум Freak Out! (1966), кој имал клучно влијание врз албумот Sgt. Pepper’s Lonely Hearts Club Band на Битлси, издаден следната година. По пат на лукаво признание, насловната страница на третиот албум на Мајките, „We’re Only in It for the Money“ (1968), го пародирала оној на Sgt. Pepper’s, исто како што неговата музика ги оспорувала визиите на Битлси за љубов и убавина со намерната „грдост“ со која Запа го нападнал она што го сметал за тоталитарен орнамент на хипи субкултурата).

Запа е првокласен културен стршлен, еден од најголемите во рок – ерата, кој несомнено поседува широк спектар на вештини и интереси, инстиктивен постмодернист кој ги урива бариерите и хиерархиите што ја одделувааат „високата“ и „ниската“ култура.

Незаборавно е сведочењето на Запа против цензурата во музиката пред Конгресот на САД во 80-тите години на минатиот век. Неговата посветеноста на индивидуалната слобода, ставовите дека Владата е забавен оддел на милитантно-индустрискиот комплекс, луцидната констатација дека комунизмот не може да опстане затоа што човекот сака да поседува ствари, природно го водат во пресрет на Кадифената револуција во Чехословачка (1989), каде Запа по покана на Вацлав Хавел престојува во Прага и е прогласен за специјален амбасадор на Запад во трговијата, културата и туризмот. По интервенција на американските власти, Хавел ќе го повлече назначувањето.

Запа е плоден воркохолик кој издаде повеќе од 60 албуми во својата тридецениска кариера. Иако честопати се шегувал дека добрата музика е веќе напишана од луѓето со перики, „најпознатите мустаќи“ станаа заштитен знак и по смртта на овој современ оркестарски композитор кој е бескомпромисно вкоренет во авангардната традиција на 20 век; ерудитен љубител на езотеричните традиции на рокенролот и ритамот и блузот; иновативен продуцент на плочи кој со употребата на брзи техники за уредување им претходи на подоцнежните иновации на хип-хоп музиката и е еден од најголемите импровизатори на електрична гитара на генерација која ги вклучуваше Џими Хендрикс, Ерик Клептон и Џеф Бек.

Легендата за „Музичкиот Франк-енштајн“ продолжи да живее и по неговата смрт (од рак на простата во 1993 година). Доби постхумни почести кога беше изведен сет од неговите дела во лондонскиот Ројал Алберт Хол (во 1970 му беше забрането да настапува во Алберт Хол, поради некои посолени стихови од филмската снимка 200 Motels (1971).

Фрeнк Запа е примен во Rock and Roll Hall of Fame во 1995 година, а во 1997 година стана добитник на Греми наградата за животно дело. Неговиот живот е прикажан во документарецот Eat That Question: Frank Zappa in His Own Words (2016).

Автор: МАНА

А – Армстронг Луис, Б – Бејкер Чет

Азбуката на џезот е начин да се оддаде почит кон великаните на светската џез сцена, а истовремено да се запознаат помладите генерации со повеќе и помалку  познатите  имиња на џезот. Изборот на музичари е личен, а бројот триесет и еден го следи бројот на букви во официјалното и единствено писмо на македонски јазик – Македонската азбука.

На песната и јазикот, нотите и звуците кои од памтивек се користеле да се артикулираат заедништвото и конфликтот, иронијата и пародијата и вечните прашања на љубовта и слободата им ја посветуваме оваа Азбука на џезот, која ќе ја објавуваме во делови.

А – Армстронг Луис, познат и како Сачмо (4 Август 1901 – 6 Јули 1971) Амстронг бил повеќе од голем трубач, тој водел и повеќе џез бендови, бил и пејач, солист, филмска ѕвезда и комичар. Многу често го освојувал на пазарот на популарноста со снимки на кои шармантно ја збогатувал автентичната џез изведба со својот заразен хумор. И покрај разноврсниот уметнички израз, најголемото влијание го имал врз еволуцијата на џезот, кој на почетокот на неговата кариера веќе бил популарен музички жанр. Со својата голема чувствителност, техника и капацитет да изрази емоции, Амстронг не само што го обезбедил опстанокот на џезот, туку извршил влијание на популарната музика воопшто.

Армстронг се појавил во филмови како Високо општество (1956) заедно со Бинг Крозби, Грејс Кели и Френк Синатра и Здраво, Доли! (1969) во главната улога Барба Стрејсенд. Тој добил многу признанија, вклучувајќи три номинации за Греми награди.

Б – Бејкер Чет или Чесни Хенри Бејкер (23 Декември 1929 – 13 Мај 1988) Американски џез трубач и вокалист препознатлив по обичен и кревок тон на свирење и пеење. По долгите години борба со дрогата, во седумдесетите години на минатиот век,  Чет Бејкер направил голем камбек на џез сцената. И покрај тоа што борбата со зависностите оставила траг на неговиот глас, кој станал несигурен и груб, сепак свирењето на труба го постигнало врвот за време на последната декада од неговиот живот. Со буквален пад од “врвот” (прозорецот на хотелска соба во Амстердам) завршува и животот на  “Оној, кој како да имаше крилја”. Во џез историјата остнува како култна фигура чија што борба со зависноста од дрога и многубројните љубовни врски ја намалиле кариерата која ветувала многу.

автор: МАНА

Ова време е време на повторни поделби, повторна фрагментација на геополитичката целина, поделба на држави и локални војни. Ова време е исто така време во кое доминира тесна специјализација во сите домени на човечката активност – од наука преку индустрија до уметност.

Ова е изјавата која Милан Младеновиќ ја запиша во брошурата на изданието од албумот „Ангелскиот здив“ во 1994 година.

Денес се чини еднакво актуелна како и во времето кога е напишана.

„Ангелскиот здив“ е последниот материјал кој Милан Младеновиќ, заедно со својот долгогодишен другар Митар Суботиќ Субе и двајца бразилци, успеа да го сними а чија промоција не успеа да ја дочека поради прераната смрт.

Исклучително оригинален албум, комбинација на бразилски ритам, алтернативен рок и балкански амбиент. Општо земено, тоа е бразилски проект во кој се преплетуваат четири различни карактери, четворица искусни музичари со различни перцепции и музички чувствителности од кои ни една не наметнува претензија за доминација и оставање на личен печат, туку меѓусебно се воздигнуваат кон повисок левел на енергетско разбирање.

Мешавина од повеќејазичност која слободно се движи по „Линијата на спонтаноста“, онаа која Милан целиот свој живот ја застапуваше, создаде проект како продолжение на неговата музички изразена борба против примитивизмот и лишување на културата од духовното.

Албумот Angel’s Breath е снимен во Бразил на почетокот на 1994 година каде истовремено е снимен и видеоматеријал со намера да се искористи за спот за една од песните на овој албум. За жал, видеозаписот никогаш не беше реализиран.

Годинава, како достојна почит кон квалитетната музика, во соработка со фондацијата Милан Младеновиќ и со семејството на Суба, албумот беше реиздаден од Кроација рекордс. Ангелскиот здив за кој самиот Милан знаеше да каже: „опишувањето на музиката снимена на овој албум е не само излишно, туку и невозможно“, доби втор живот во форма на ЦД и винил, заслужено одржувајќи го жив споменот на неповторливиот фронтмен на ЕКВ.

26 години подоцна, фондацијата Милан Младеновиќ објави и досега невиден видеоматеријал создаден за време на снимањето на албумот. Во режија на Марија Вукиќ истиот е искористен за снимање на спот за песната „Bullet“ чија промоцијата се случи на 8 Октомври.

Нема сомнеж дека Милан и Суба оставија Ангелски здив со кој ќе живеат уште многу следни генерации.

Впечатливи, моќни, креативни, живописни. За некого со јасна порака, за некого мистични. За сите импресивни и инспиративни со неограничени можности за индивидуално толкување и доживување. Од една крајност до друга…идентично на колоритниот контраст како неизоставен дел на секој од нив.

Се помеѓу е импровизација која својот полн сјај го доживуваа благодарение на џезот.

Постерите се вистинска атракција и креативност која со нетрпение се очекува да го најави стартот на секој следен Скопски џез фестивал чија програма овозможува богатство од задоволста за сите вљубеници во џезот. Пред самиот почеток на овогодинешното 39-то издание, “ВИДИ ЏЕЗ“ е нашиот повик со отворен ум и нескротлива имагинација да уживате низ прегледот на сите фантастични уметнички плакати кои се запишаа во историјата на Скопскиот Џез Фестивал.